Fotografija - umjetnost, preslika stvarnosti ili propaganda?

Foto: Gers! magazine

U 20. vijeku fotografija je bila najbliža svom originalnom značenju: crtanje svjetlošću. Fotografi su masovno bili opsjednuti ovim grčkim terminom koji ih je približavao starijoj sestri slikarstvu, ili jednostavno rečeno umjetnosti. Ono što slikarstvo nije moglo, to je fotografija uspješno realizovala. Ansel Adams, američki fotograf, shvatio je da njegov foto aparat u Yosemite National Park može mnogo više da napravi slikanjem svjetlošću na crno bijeloj fotografskoj emulziji nego bilo koji slikar sa svojim kistom. Da li se fotografija približila umjetnosti ili je postala sama umjetnost je šekspirijansko pitanje koje i dan danas razdvaja oprečne tabore.

Zahvaljujući razvoju fotografske tehnike pojavio se drugi element koji je odredio fotografsku sudbinu: hvatanje trenutka. Dok je za vrijeme Ansela Adamsa duga ekspozicija bila sama po sebi razumljiva, a magareće strpljenje da se sunčana zraka pojavi pod određenim uglom dio fotografskog zanata, u eri Henri Cartier Bressona sve je dobilo drugu dimenziju. Bresson je naime potencirao “uhvaćeni trenutak” događaja uz određeni ugao snimanja koji može da bude u milimetar različit. Ta dva elementa hvatanje trenutka i milion varijanti ugla snimanja su odredili dalju sudbinu fotografije. Bresson je tako postao otac foto žurnalizma.

Više nije bilo dovoljno imati magareće strpljenje i čekati određeni ugao svjetlosnog zraka nego će momenat snimanja i ugao položaja foto kamere odrediti da se sa jednog te istog događaja može snimiti beskonačno različitih fotografija. Ta različitost u odabiru momenta pritiskanja na dugme foto aparata i ugao pod kojim je snimljena fotografija se najbolje očituje u pobjedničkoj fotografiji Charlie Cole World Press Photo 1989. godine snimljene u Kini za vrijeme studentskih demonstracija, kada jedan student zaustavlja kolonu tenkova. Fotograf Charli Cole je napravio tu fotografiju dok je još nekoliko kolega stajalo oko njega.

Foto: Poznata fotografija iz različitih perspektiva

Fotografiji je još trebao i četvrti elemet da potvrdi njenu originalnost i kvalitet. Mađarski jevrej Robert Capa rekao je: “ako nisi bio dovoljno blizu subjektu snimanja onda je to razlog zašto fotografija ne valja”. Tu njegovu misao o fotografiji i dan danas uče svi studenti na foto akademijama od New Yorka do Amsterdama. Robert Capa je bio toliki fanatik svoje ideje o blizini snimanja da je u Indokini skončao svoj život na nagaznoj mini jer je želio biti što bliže objektu svog snimanja. Genijalnu ideju je bukvalno platio sopstvenim životom. Rober Capa je u stvari opšte prihvaćen kao rodonačelnik savremenog foto žurnalizma.

Na ova četiri bazična elementa fotografija je preživjela 20. vijek ali ne i 21. U 21. vijeku zahvaljujući enormnom razvoju digitalne tehnike svaki foto amater će u Yosemite National Parku u Americi napraviti istu fotografiju koju je Ansel Adams uz dane priprema napravio prije stotinu godina analognim putem. IPhone je preko noći srušio svu teoriju fotografije. Zahvaljujuci digitalnoj revoluciji, fotografija je preko noći postala kontradiktorno najcjenjenija i najpopularnija te u isto vrijeme i najnecjenjenija i najnepriznatija profesija na svijetu.

Apsurd 21. vijeka

Apsurd je nastao kada su bukvalno svi stanovnici zemaljske kugle postali fotografi. Na internetu većina ljudi ne vidi nikakvu razliku u tehničkom i kreativnom kvalitetu fotografije koja je napravljena sa Iphonom ili sa Nikon/Canon kamerom. Milioni amatera su se opasno približili esnafu fotografa koji je desetljećima majstorski znao regulisati relaciju izmedju dijafragme i expozicije i nepogrešivo pogodio oštru fotografiju. Tehnički gledano nikoga više ne interesuje sa kojim je foto aparatom/telefonom fotografija snimljena, da li je fotografija oštra, da li je bilo lijepo svjetlo ili da li je uhvaćen baš pravi trenutak nekog događaja…

Foto: Naslovnica New York Times iz januara ove godine. Sve fotografije su napravili čitaoci na Iphonu.

Iphone je prihvatila cijela zemaljska kugla; od običnih domaćica koje oduševljeno slikuckaju svoje kulinarske čarolije do New York Times-a koji objavljuje ratnu reportažu iz Avganistana. U nedostatku fotografije niti jedna svjetska agencija niti jedan vodeći dnevni list na svijetu se neće više libiti da objavi amatersku fotografiju slučajnog prolaznika koji se zadesio na pravom mjestu u pravo vrijeme. Svi imaju isti cilj da drugima ispričaju svoju priču. Fotografija a pogotovu foto žurnalizam je postao podij za pričanje priče. Foto reportaža i jeste vizualno pričanje priče ali mnogi sociološki, kulturološki ili politički stavovi se teško mogu vizuelno prikazati, a oni su postali dominantni u današnjem svijetu. Pravilo da jedna fotografija vrijedi više nego hiljadu riječi zamijenilo je pravilom da nema te prosječne fotografije koje hiljadu riječi ne može objasniti i opravdati. Fotograf je tako postao guslar 21. vijeka. U isto vrijeme dok završavam ovaj tekst holandski kolega Ton Hendriks u fotomagazinu PF objavio je tekst sa identičnim naslovom. Fotografija je pričanje priče. On kaže: Dakle, network, kontekst događaja, medij u kojem je fotoreportaža objavljena imaju veće značenje nego sama fotografija.

Upravo su to bili elementi koji su odredili pobjedničku fotografiju ovogodišnjeg takmičenja World Press Photo. Nagrađena fotografija WPP prikazuje dvojicu muškaraca u ljubavnom zagrljaju što samo po sebi ne predstavlja, bar na Zapadu, neko veliko čudo, da kontekst gdje je ona snimljena (Rusija) i političko okruženje (Putin) odjednom ne postaju ključni elementi zašto je baš ova fotografija proglašena najboljom. Interesantno je da je WPP od svog osnivanja uvijek tradicionalno birao hard core fotografije foto žurnalizma iz područja zahvaćenim ratom i katastrofama, dok se sada foto žurnalizam prvi puta u istoriji fotografije nalazi na raskršću; pobijedila je fotografija sa tehnički gledano tzv. umjetničkim pretenzijama bez ijednog detalja na fotografiji o kontekstu o kojem se priča na veliko: Putin, diktatura, ljudske slobode. U ovom slučaju politički kontekst dobio je nagradu a ne sama fotografija jer je opšte poznato da homoseksualci imaju iste probleme i u Amsterdamu, Parizu, Denveru ili Kansas City-u kao i u Moskvi.

Foto: Pobjednička fotografija WPP

Istorijsko- politički-medijski kontekst u kojem je problem homoseksualaca u Moskvi puno značajniji nego rat u Siriji ili hiljadu unesrećenih Afrikanaca potopljenih nadomak Italije ili ebola katastrofa u afričkim zemljama, dovoljan je argument da se jedna fotografija proglasi za fotografiju 2015. godine u svijetu, koja bi inače završila kao prosječna ilustracija u nekom gay magazinu. Pričam ti priču.

Fotografija je postala pričanje priče a ne “biti u pravom trenutku na pravom mjestu”. Fotografi se utrkuju ko će ispričati originalniju priču, poput Giovanni Troila i njegove bizarne priče o belgijskom gradu Charleroi, koji je doživio svjetsku slavu jer mu je serija zbog “neistinosti” diskvalifikovana.

Foto: Giovanni Trila koji je diskvalifikovan na WPP zato sto je inscenirao situacije

Fotografija je uvijek bila prihvaćena kao istinski medij jer preslikava stvarnost, bar je tako mišljenje o fotografiji oduvijek postojalo. U istinitost fotografije prvi je posumnjao ruski fotograf Aleksandar Rodcenko još za vrijeme Staljinove epohe, glorifikujuci socijalizam majstorki izvedenim foto montažama. Manipulacija istinom se ne postiže samo foto montažom. Odabir vremena i mjesta snimanja, režiranje istine na terenu, okolnosti pod kojima je fotografija nastala su elementi koje su fotografi oduvijek koristili da naprave što ”autentičniju” fotografiju. Ako izbacimo kategoriju istinitosti iz foto žurnalizma onda se fotografija svede na propagandu. Da li je riječ o foto žurnalizmu ili propagandi pitaju se i mnogi holandski fotografi i kritičari nakon sto je serija fotografija o vojnoj vježbi napravljena od strane jednog kapetana holandske vojske po narudžbi Ministarstva odbrane dobila novinsku foto nagradu.