Hronika prilježnika Gutemberga u Tuzli i okolini

Poslije austro-ugarske okupacije 1878. godine jasno je određen obim i karakter štamparstva, tehničkog preduslova za svake novine. Tuzla će od 1895. dobiti četiri štamparije srednjeg ili omanjeg kapaciteta. Najpoznatiji grafičari bili su Šnirmaher-Pisenberg, Liska i Engel, najznačajniji Risto Sekulić (od 1910. do nacionalizacije 1946. godine), prvi štampar sa domaćeg tla.

I kraj toga, u Tuzli su neki procesi išli obrnutim redom; žurnalizam je živa ilustracija. Svuda, ili uglavnom svuda, novine prethode kinematografima. U Tuzli se dokazalo suprotno – prvi bioskop (frau Marije Dilni) stariji je od prvih tuzlanskih novina pola decenije.

Srpski pokret

Tuzla je pred prvi svjetski rat imala deset hiljada stanovnika; više od trećine činili su doseljenici iz Austro-Ugarske. Govorilo se čak deset jezika, što možda dijelom objašnjava kasno rađanje tuzlanske štampe.

Prvi broj prvog informativnog lista uopšte pojavio se u subotu, 17. odnosno 30. avgusta 1913. godine, na ćirilici,  pod nazivom Srpski pokret, glasilo za politiku, prosvjetu i privredu.

„List će se baviti prvenstveno prosvjetnim i privrednim pitanjima, dizanjem i jačanjem srpske nacionalne svijesti, poticanjem jačeg interesovanja za sitni rad narodni. Politička će pitanja naš list tek dodirivati, u koliko su ona u vezi, s pitanjima prosvjetnim i privrednim...“

Redakciju je činio krug zapaženih intelektualaca: ljekar Risto Jeremić, istovremeno i etnolog, demograf i istoričar medicine; zatim Vaso Glušac, književnik „nacionalni pisac“, njegov kolega Stevan Žakula, dr. Nikola Stojanović i dr. Ljubo Peleš (urednik), Simo Eraković (branilac Petra Kočića), Vaso Ristić, dok se kao vlasnik potpisivao Risto Sekulić.

Spisku treba dopisati ime dr. Đorđa Lazarevića, kasnije poslanika u Bosanskom saboru, na koncu stradalnika u austrougarskom zatvoru. On je 1903/4. kao đak uređivao gimnazijski list „Prvjenče“, oko kojeg su se okupljali članovi tajnog udruženja „Jugoslovensko ujedinjenje“.

Redakcija Srpskog pokreta je izbacila ukupno 24 broja svog subotnjeg izdanja. Posljednji broj pojavio se 27. juna 1914. godine, dan prije sarajevskog atentata, poslije kojeg su članovi redakcije uglavnom pohapšeni ili otjerani na front.

Tuzlanski Lloyd

Naporedo, takoreći, sa Srpskim Pokretom, na ravni esnafa donedavno manje poznatog u Tuzli, pojavljuje se nedjeljnik Tuzlanski Lloyd.

Vlasnici su štampari Liska-Engel, urednik Juraj Oršić Slavetić ili pl. Slaveticki; štampan latinicom imao je prevashodni cilj da propagira gospodarstvo i trgovačke interese Posavine. Ne zna se tačno koliko je trajao.

Tuzlaer Tagblatt

Izbijanjem rata, Adolf Engel Vajs „neuredno i neobligatno je odštampavao poslednje alarmantne ratne telegrame, i tako ispunjene komade hartije obeležavao sa glavom Tuzlanski dnevnik“.

Kasnije je to nekoliko puta praktikovao i na njemačkom jeziku i ime preinačio u Tuzlaer Tagblatt. (Za austrougarske vladavine u Bosni je izlazilo 13 listova na njemačkom i jedan na mađarskom jeziku).

Po završetku rata Engel je, iz straha od sudskog gonjenja, emigrirao iz Tuzle.

Oslobođenje

U organizaciji Narodnog vijeća, 8/21. decembra 1918. (subota) pojavilo se u folio izdanju, na ćirilici, Oslobođenje, čiji je program „rad na stvaranju ispravnog i određenog javnog mišljenja u svim pravcima narodnog života“.

Redakciju čine Vlado Stanišić kao urednik, Branko Stakić, advokat, i Adem Bise, učitelj Trgovačke škole, članovi Narodnog vijeća.

Objavljivani su tekstovi mnogih poznatih imena, od Bogdana Popovića, Hasana Repca, do Ante Trumbića, Frana Supila, Jovana Cvijića... Jedno vrijeme izlazio i dva puta nedjeljno.

Ukidanjem Narodnog vijeća nastaje stranačko otimanje o list. Redakcija demokrata izašla je iz političke borbe, poslije čega nastaje nazadovanje lista, rjeđe pojavljivanje i gašenje u novembru 1919. godine.

Novi pokret

Subota je, takoreći, predodređena za rođendan novina. Takve jedne januarske večeri 1920. godine upisao se u porodicu štampe Novi pokret, „nezavisni politički tjednik naprednih neutralnih Muslimana“, kako program definiše vlasnik i urednik Hakija Temin.

„Osobito muslimanski dio našeg naroda, koji je nažalost mnogo zaostao ...treba da se organizuje i da pomoću raznih organizacija poradi na svome kulturnom i ekonomskom napretku“.

List smatra da je najvažnije agrarno pitanje i da će se boriti za primjenu načela „zemlja onom ko je obrađuje.“ Bez šire podrške čitalaca, Novi pokret se ubrzo ugasio.

Opštinski glasnik

Godine 1920. izlazi Opštinski glasnik, glasilo Društva činovnika i službenika gradskih i seoskih opština u Bosni i Hercegovini.

Tiraž 1000 primjeraka; dva puta mjesečno, na ćirilici i latinici; pod uredništvom Saliha Konjhodžića, s prekidima, dogurao do 1924. godine.

Društvo činovnika uspjelo je 1925. godine da vaskrsne Glasnik u vidu lista Naša opština, ali na tome se i završilo.

Tuzlanski list

U oktobru 1921. godine, uz kapital i potpis Riste Sekulića, pojavljuje se Tuzlanski list, bez oznake urednika (uredničku instituciju preuzeo odbor).

List za ekonomiju i kulturu izlazio je najprije svakog četvrtka, a potom svake nedjelje do početka 1922. godine. Uobičajeni format folia, ćirilica i latinica, sloboda jezičkog izbora, šire područne informacije... osnovne su karakteristike glasila, uz naglasak, da uprkos diobama „svi imamo zajedničke interese“. 

Tuzlanski list je premostio tip običnih „palanačkih novina“, budući da se bavio ozbiljnim socijalnim problemima, najčešće nezaposlenošću. Poslije njega počinje odumiranje novina da se, praktično, sve okonča sa šestojanuarskom diktaturom i svjetskom krizom.

Tuzlanska pošta

Pod oznakom „nezavistan list“ i uredništvom Drage Franka, latinicom i ćirilicom, folio, 1922. godine izišla samo tri broja dotad „najhaotičnije novine“.

Sanitas

Stručni list za apotekare i drogeriste. Vlasnik Rudolf Hirschbein, izdavač firma R. Wiesler i CO. Prvi urednik Drago Frank, potom profesor Bogdan Babić. Latinični mjesečnik s prilozima i na njemačkom jeziku, 1922-1923.

Novi pokret

List za politiku, prosvjetu i privredu. Odgovorni urednik Risto Ilinčić. Folio, ćirilicom. Agitaciono glasilo; dva broja 1925.

Rad

Mjesečni časopis književnog i socijalnog profila. Vlasnik i izdavač dr. Dragutin A. Bućić. Ćirilicom i latinicom, 32 strane, osam brojeva, januar-avgust 1923.

Šamar

Šaljivi list, bez oznaka izdavača i urednika. Oktav, ćirilicom. Jedan broj 23.2.1925.

Vjesnik sokolske župe

Vlasnik Sokolska župa u Tuzli; urednik Vojislav Bogićević. Oktav; ćirilicom i latinicom; jedanput mjesečno 1925-1929. Obnovljen 1937. godine.

Sredina

Književni časopis. Izdavač dr. Dragutin A. Bućić; urednik Radovan Jovanović. Oktav na 32 strane, ćirilicom i latinicom, 1925-1927. godine, „od vremena do vremena“.

Narodne novine

Radikalsko seljački list, organ Okružnog odbora Narodne radikalne stranke. Vlasnik i izdavač prota Milan Petković; za odgovornog urednika Boško S. Bričić. Agitaciono političko glasilo, folio, ćirilicom, dvaput sedmično. Izišla tri broja, 1926. godine

Narodni list

Organ Okružnog odbora Narodne radikalne stranke. Prvi vlasnik i odgovorni urednik advokat Dušan Đerić. Kasniji vlasnik Đorđe Neimarević; urednik prota Matija Popović. Folio, ćirilicom, jedanput sedmično 1926-1929. godine.

Narodne novine

Političko izborni list Demokratske stranke, folio; ćirilicom, za vrijeme izbora 1927. godine.

Srpska zora

Organ Srpske narodne stranke tuzlanske oblasti. Vlasnik (za Oblasni odbor) direktor i odgovorni urednik Đorđe Hajvaz. Uređuje Odbor. Folio, ćirilicom, jedan broj 1927.

Narod

Nezavisan informativni list. Vlasnik i odgovorni urednik Desimir Popović. Folio, ćirilicom, dvaput mjesečno. Dva broja 1929.

Hikjmet

Muslimansko religijsko-poučni časopis. Izdavač i urednik I. H. Čokić. Oktav, u sveskama, latinicom, 1929-1935. godine.

Fabrika i njiva

Ilegalni politički list. Običan list hartije, šapirografisano. Urednik Milan Gavrić. Tri broja početkom 1932.

Jugosovenski slastičar

Stručni časopis za slastičare. Vlasnik, izdavač i urednik Boh. Dušek; odgovorni urednik Z. Tadić. Kvart, latinicom, mjesečno; juni i juli 1933. godine.

Front Slobode

Izlazio od 7. 11. 1943. godine – ugašen prvog jula 2005., sa brojem 3702. Latinicom i ćirilicom, jednom i dva puta nedjeljno (posebna tema).

U spisak nisu uvršteni neki đački listovi.

Prije 150 godina odštampana je prva novina u Bosni i Hercegovini – 7. aprila 1866. godine u Sarajevu se pojavio prvi broj Bosanskog Vjestnika. Povodom tog značajnog jubileja, Mediacentar će objaviti desetine tekstova o novinarstvu i štampi u BiH. Obilježavanje jubileja podržao EUSR.