Analiza medijskog izvještavanja o selefijama u BiH dio je publikacije Srđana Puhala, koji je uradio sociopsihološku studiju u kojoj je dao priliku selefijama da kažu ko su i šta su, građanima da kažu kako ih opažaju i šta osjećaju prema njima i predstavio kako printani mediji i portali pišu o njima.

Odlomak iz studije „Selefije u BiH“

Cilj analize nije da objašnjava i dokazuje presudnu ulogu medija u kreiranju javnog mnijenja, već da saznamo kako su i šta pisali štampa­ni i elektronski mediji o domaćim selefijama. Kao što ćemo vidjeti, u svom izvještavanju o selefijama mediji mnogo više i mnogo češće ko­riste pojam vehabije i zbog toga smo odlučili da taj pojam zadržimo u naslovu i analizi.

U periodu od 1. novembra 2015. do 31. marta 2016. godine, u medijima su zabilježene 1044 objave koje su u svom sadržaju razmatrale proble­matiku terorizma, postojanje vehabijskih i selefijskih zajednica u BiH, djelovanje Islamske države u BiH, pravosudne postupke za učešće na stranim ratištima, postojanje i djelovanje vjerskih zajednica koje ne spadaju pod okrilje islamske zajednice (paradžemata), napade koji su od strane pravosudnih institucija okarakterisani kao teroristički.

Najveći broj objava zabilježen je nakon ubistva dvojice pripadnika Oružanih snaga BiH, koje se desilo 18. novembra 2015. godine u blizini kasarne u Rajlovcu. Mada su i ranije mediji sebi za pravo davali da pojedine po­stupke karakterišu kao terorizam, iako se o tome ne bi eksplicitno odredile pravosudne institucije, nakon ovog napada, u medijima je krenuo svojevrstan „lov na vještice“. Enes Omeragić je odmah u medi­jima okarakterisan kao pripadnik vehabijske zajednice, iako to pravo­sudne institucije nisu potvrdile. Tokom preostala četiri mjeseca takođe se nije prestajalo pisati o selefijama, a povodi su bili različiti – od hapšenja od strane SIPA-e u akciji „Rez“, odnosa Islamske zajednice BiH i selefija, ukidanje paradžemata, do pitanja prijetnje od terorizma i ISIL-a.

Mediji su svakodnevno objavljivali tekstove u kojima su naglašavali da BiH postaje sve opasnija za život, da pripadnike vehabijske zajednice treba krivično goniti, te da oni predstavljaju najveću opasnost po građane ove zemlje. Autori, poseb­no oni štampanih medija, svakodnevno su kroz naslove svojih teksto­va doprinosili podizanju tenzija, često vršeći pritisak na pravosudne institucije da pojedina djela okarakterišu kao terorizam, iako to sama po sebi nisu bila.

Tokom navedenog perioda, uočena je velika sličnost u pristupu medija ovoj tematici i izvještavanju o njoj. Mediji su često bez dovoljno informacija „na svoju ruku“ donosili zaključke u kojima su govorili o potencijalnim opasnostima od terorističkih napada od strane „vehabi­ja“.

Primijećeno je da su upravo priče o „vehabijama“ i zajednicama u kojima žive pripadnici ovog pokreta uvijek smještene u negativan kon­tekst. Veoma često su „vehabije“ povezivane sa djelovanjem Islamske države, te je isticano da kroz njih Islamska država namjerava da se in­filtrira na Balkan i destabilizuje ga.

Česta meta novinara i izvora infor­macija su bile i pravosudne istitucije, te je isticano da pravosudni orga­ni na nivou BiH predstavljaju „kišobran“ i zaštitu svakom potencijalom i aktivnom teroristi u BiH. Takođe je u nekoliko navrata isticano da se „(...) u BiH formira nova selefijska frakcija koja je nastala cijepanjem postojeće grupacije, i koju čine religijski visokoobrazovani, disciplino­vani i autoritativni lideri, tako da će njeno djelovanje biti znatno pro­mišljenije, a time sa bezbjednosnog aspekta i višestruko opasnije“, kao i da „Rat za kalifat, državu uređenu po principima šerijata, vehabijski pokret neće više voditi u Siriji i Iraku, već će čekati pogodan momenat da za tu ideju ratuje na teritoriji BiH, a do tada će nastojati da ideolo­škom indoktrinacijom stekne što više sljedbenika“.

Najveći broj ova­kvih izjava zabilježen je u Nezavisnim novinama, Dnevnom listu i Gla­su Srpske, koji su veoma često prenosili stavove takozvanih stručnjaka za bezbjednost, neimenovanih izvora informacija, izvora „bliskih is­tražnim organima“. U medijima su se takođe našle objave o vojnim kampovima u kojima se, navodno, obučavaju vehabije.

Prisutna je pristrasnost i neobjektivnost medija u izvještavanju, posebno medija iz Republike Srpske, kao i medija koje uređuju hrvat­ski novinari. U tome prednjače Glas Srpske, Nezavisne novine, kao i Večernji list, te u nešto blažem obliku Dnevni list. Autori članaka ovih medija su skoro svakodnevno objavljivali tekstove u kojima je razma­trana ova tematika, a tekstovi su obično bili zastupljeni na naslovnici medija, propraćeni senzacionalističkim naslovima i slikama pripadni­ka selefijske zajednice.Koliko su ovi mediji pokušavali da stvore klimu u kojoj je u BiH opasan život zbog postojanja velikog broja pripadnika „vehabijskih i selefijskih zajednica“, te povratnika sa stranih ratišta, svjedoče i tekstovi u kojima se kao razlog za pad nekih ekonomskih parametra, poput smanjenog broja turističkih posjeta, manjeg broja investicija, navodi opasnost od terorizma. Glas Srpske je ujedno medij u kome je zabilježen veliki broj ko­mentara autora u kojima se na neobjektivan, senzacionalistički način diže tenzija i stvara panika kod čitalaca.

Kada je u pitanju vrijednosna orijentacija objava, nešto je veći broj neutralanih (53,6%), nego negativnih (46,3%). Najveći broj objava sa negativnim tekstovima zabilježen je u Dnevnom avazu i Nezavisnim novinama, a potom u Glasu Srpske i u Dnevnom listu. Slijede Večernji list, Dnevnik.ba i Press RS. Neutralnih tekstova je najviše u Dnevnom avazu, Oslobođenju, Dnevnom listu i na portalu Klix.ba, a slijede Glas Srpske i Dnevnik.ba. Kada je u pitanju stav autora, zabilježeno je 276 objava sa negativnim stavom autora. Najveći broj objava sa negativnim stavom autora zabilježen je u Nezavisnim novinama i u Glasu Srp­ske. Kada govorimo o naslovima, oni su najčešće bili informativni (809), a potom senzacionalistički (201). Najviše senzacionalističkih na­slova nalazimo u Nezavisnim novinama, Dnevnom i Večernjem listu.

Autori koji su najčešće koristili senzacionlističke naslove su Goran Maunaga (Glas Srpske), Dragan Sladojević (Nezavisne novine), Boris Knežević (Press RS), Dejan Jazvić (Večernji list), Amarildo Gutić (zurnal.info). Izvještaj je bio najdominantnija for­ma izvještavanja u analiziranih pet mjeseci (46,6%), a slijede vijesti (43,8%). Znatno je manje komentara (4,2%), istraživačkih i analitičkih tekstova (3%) i intervjua (2,3%).

Ubistvo dvojice pripadnika Oružanih snaga BiH u Rajlovcu, koje je počinio Enes Omeragić, pokazalo je da je medijima veoma važno da brzo reaguju nauštrb kvaliteta, tačnosti i provjerenosti informacija. U želji da nam što je moguće prije saopšte vijest, mediji ne posjeduju pouzdane informacije o tome, već se pri tome pozivaju na „neke, isti­na nepotvrđene informacije iz Obavještajno-sigurnosnih agencija”, te na „izjave i pretpostavke komšija”.

U slučaju Omeragić možemo vidjeti da se selefije prikazuju stere­otipno: „pustio bradu i skaratio pantalone“, i to samo na osnovu izjava komšija koji „pretpostvaljaju i smatraju“. Izjava Omeragićevog auto­mehaničara da je „uvijek kod sebe imao značajne iznose novca” nam sugeriše da je za taj vehabizam bio i veoma dobro plaćen.

Ne pravi se razlika između selefija i terorista. Omeragić je opisan kao „spavač” tj. pritajeni terorista koji počinje sa aktivnostima kada dobije naređenja od centrale, a navedeno je i da se Elma Đusinac bori­la u Siriji i da je glavna veza između terorista u BiH i Austrije.

Slična situacija je bila i kod izvještavanja o akciji „Rez”, gdje su uhapšeni bili odmah etiketirani kao IDIL-ovci za koje postoje pouzdane informacije da žele da ubiju policajca i još više od sto ljudi. Posebno je interesant­no vidjeti generalizacije koje u tom trenutku prate pripadnike selefij­skog pokreta, gdje se u nekoliko rečenica kriminalci i narkomani pretvara­ju u teroriste: „Vehabijski pokret u BiH pun je bivših robijaša, krimi­nalaca raznih vrsta i narkomana koji su u njemu našli i dobili utočište i svi oni su zapravo ‘spavači’ koji čekaju signal za terorističke akcije”.

Mediji, kroz pisanje o kampovima za obuku terorista u BiH (Donji Vakuf, planina Zelengora, okolina Bihaća i Maglaja), državu prikazuju kao nemoćnu da se suprotstavi ovim prijetnjama ili (ono što je još gore) kao nezainteresovanu da to učini. Pozivanje na neimenovane, ali „provjerene izvore” i dokumenta, ovoj priči daje oreol misterije i građanima BiH šalje poruke da su i bezbjednosne službe „šuplje”, tj. da su potpale pod uticaj i kontrolu selefija. Sasvim je očekivano da takvo pisanje izaziva strah i nelagodu kod građana BiH, smanjuje povjerenje i u institucije države i pojačava odbojnost i sumnjičavost prema sele­fijama.

Interesantna je i činjenica da vrlo često možemo pročitati da su selefijska naselja ili pojedini vjerski i vojni objekti izvan nadležnosti države BiH, tj. da institucije države nemaju kontrolu nad njima i da im je zabranjen ulazak u njih, što nije tačno.

Sarajevski mediji u svojim tekstovima o selefijama su mnogo opre­zniji (manje negativnih tema i senzacionalističkih naslova) i njihovi izvori informacija i sagovornici su relevatni i javni, za razliku od me­dija iz Mostara i Banjaluke.

Mediji su zdušno podržali aktivnosti Islamske zajednice BiH za ukidanjem paradžemata. Paradžemati su, prema pisanju medija, izvor svih zala i haosa među muslimanima u BiH. Oni nisu samo paralelne i konkurentske institucije Islamskoj zajednici BiH, u njima se muslima­nima „ispira mozak“ i odatle se oni šalju na strana ratišta. Odatle se otvoreno poziva na javni sukob sa Islamskom zajednicom BiH. Ocije­njeno je da ovakav pristup Islamske zajednice predstavlja „početak obračuna sa vehabijama“, da će „svako normalan podržati IZBiH“, te da je Islamska zajednica počela da radi nešto od čega su pravosudne i državne institucije okretale glavu, ali je upitno da li to može uraditi bez pomoći države.

Za informacije o tome kako pročitati kompletnu publikaciju kontaktirajte Srđana Puhala putem Twittera: @SrkiPuhalo