Trideset godina od Oluje: Dominantni oprečni narativi bez konteksta.

Foto: Slađan Tomić

Kontekst.

To je nedostajalo skoro svim mainstream medijima u regiji prilikom izvještavanja o 30. godišnjici akcije Oluja kojom je Hrvatska uspostavila kontrolu nad petinom svoje teritorije koju su do 4. avgusta 1995. držale srpske snage u okviru međunarodno nepriznate Republike Srpske Krajine.

Vojno-policijska akcija Oluja u Hrvatskoj se slavi kao najveća pobjeda u historiji Hrvatske, a ujedno je i Dan hrvatskih branitelja, Dan pobjede i domovinske zahvalnosti te simbol slobodne Hrvatske.

S druge strane, za Srbiju je to dan najvećeg egzodusa srpskog naroda, budući da je Hrvatsku, prema podacima UN-a iz 1995., u višednevnoj akciji Oluja napustilo oko 200.000 Srba.

Akcija, koja se smatra najbitnijom u istoriji Hrvatske, imala je, prema istraživanju Dokumente, više civilnih nego vojnih žrtava.

Nema jedinstvenih podataka o broju nestalih, ali je tokom akcije, prema navodima Hrvatskog helsinškog odbora za ljudska prava, stradalo skoro 700 civila srpske nacionalnosti. Srba je u Hrvatskoj do Oluje bilo 11%, a prema popisu iz 2021. tek 3,2%.

Tokom akcije spaljeno je 22.000 kuća, a izbjegličke kolone auta, autobusa i traktora su bombardovane.

Hrvatski mediji: Veličanstvena akcija

Dvije susjedne države Srbija i Hrvatska ni danas nemaju konsenzus o vrsti vojne akcije, legitimnosti, niti broju žrtava.

Mediji iz te dvije države, uključujući i BiH, skoro bespogovorno prate dominante i oprečne političke narative, često ne dajući kontekst, bez kritičkog otklona i bez upoznavanja publike sa širom slikom u danima pred, tokom i nakon Oluje.

Tako su mediji iz Hrvatske danima uoči 30. godišnjice Oluje izvještavali o “veličanstvenoj akciji”.

Hrvatski javni servis u centralnoj informativnoj emisiji Dnevnik 2, na dan početka akcije, 4. avgusta, Oluji je posvetio 22 minute. U pristrasnom tonu redali su se hvalospijevi o Hrvatskoj, njenoj vojsci i naciji, bez samorefleksije na zločine.

Izvještavanje se sastojalo od priloga, intervjua i live javljanja reportera. Nijedna minuta nije posvećena žrtavama.  

HRT je Oluju nazvao oslobodilačkom akcijom, kada su hrvatske snage krenule u napad istovremeno iz 30 pravaca. Izvijestili su da je za 84 sata oslobođena petina zemlje, a da je drugog dana akcije oslobođeno sjedište srpske pobune – Knin.

“Sudjelovalo 200.000 vojnika i policajaca, 240 branitelja su poginula, dva nestala, 1430 ranjeno”, izvijestio je novinar HRT-a ne pominjući da su u akciji ubijeni brojni civili srpske nacionalnosti.

U prilogu koji je uslijedio nakon najave, novinar, nakon izvještaja o povratku Hrvata koji su u ratu morali napustiti Republiku Srpsku Krajinu, govori i o stanovnicima samoproglašene republike: “s druge strane suze i plač, kolone izbjeglica na poziv svojih paravlasti panično bježe u Bosnu i Srbiju.”

Puštena je i arhivska izjava u kojoj novinarka izbjeglice u koloni pita ko ih tjera iz Hrvatske, na šta sagovornica odgovara da ih ne tjera niko.

Čini se da je namjera autora priloga bila opravdati iseljavanje Srba, koji su ubijani i u danima nakon Oluje.

U novinarskom prilogu nije bilo pominjanja broja ubijenih Srba niti jasne ograde od zločina tokom Oluje, zbog kojih je pred domaćim sudovima osuđeno više od 2.000 osoba, ali, osim inicijala, prema navodima Dokumente, nikada nije objavljeno ko su i zbog kojih zločina osuđeni.

Javni je servis mogao problematizirati ovo pitanje, jedno od ključnih u procesu pomirenja i insistirati od institucija da objave imena osuđenika.

“Nažalost u velikoj pobjedi bilo je incidenata, paleži i ubojstava civila. General Gotovina kipio je od bijesa”,  rekao je novinar u prilogu hrvatskog javnog servisa.

Dnevnik Nove HR prve minute dnevnika nije posvetio godišnjici Oluje, već jednom drugom događaju – koncertu Marka Perkovića Thompsona u Sinju.

U najavi dnevnika urednik je odlučio i kritički izvijestiti o načinima na koje je Thompsonova publika slavila koncert, pa je navedeno da su se na ulicama čule “neprimjerene pjesme.

Tek na 19. minuti dnevnika Nove HR Oluju su voditelji najavili nizom priloga o veličanstvenoj proslavi.

U 32. minuti dnevnika, u prezenterskoj najavi izjava o dešavanjima u Zagrebu, voditelji su prenijeli poruke pet nevladinih organizacija koje su se okupile u Zagrebu, tražeći pravdu za žrtve Oluje.

Prostor su dobile i poruke kontrademonstranata koji su ometali okupljene aktiviste.

Nakon toga uslijedio je i prilog o komemoraciji srpskim žrtvama u Sremskim Karlovcima, u organizaciji srpskih vlasti.

Uredništvo RTL-a 4. avgusta odlučilo je najviše prostora u emisiji RTL Danas posvetiti Oluji. Očito je da se redakcija za godišnjicu pripremala sedmicama, budući da je RTL imao studio u Kninu iz kojeg je 5. avgusta emitovana centralna informativna emisija. Redala su se javljanja, prilozi i emotivni izvještaji reportera.

Autori su hvalospijevima predstavljali snagu hrvatske vojske, kao da se radi o plaćenim reklamama, a ne novinarskim izvještajima. Urednička procjena, očito, na 30. godišnjicu bila je ignorisati zločine hrvatske vojske, ubistva civila i paljenje desetina hiljada srpskih kuća.

Mediji iz Srbije i RS: Najveći progon Srba

S druge strane, mediji iz Srbije i Republike Srpske o Oluji su uglavnom izvještavali vrlo pristrasno, apostrofirajući da je to akcija najvećeg progona Srba i uopšte nekih naroda nakon Drugog svjetskog rata.

U izvještajima nije bilo kritičkog odnosa prema ulozi paravojnih snaga, legitimnosti Republike Srpske Krajine niti kontekstualizacije da je Oluja krajnji rezultat borbe za teritoriju.

RTRS je izvještavao o “zločinačkoj Oluji i 30 godina od protjerivanja Srba iz nekadašnje Republike Srpske Krajine, najvećeg egzodusa civila nakon Drugog svjetskog rata.”

Javni servis je objavio i prilog u kojem su prenesene izjave i sjećanja izbjeglica iz kolona s područja Like, Korduna, Banije i Sjeverne Dalmacije.

“U hrvatskoj zločinačkoj akciji Oluja protjerano je više od 220.000 Srba, srušeno i oštećeno 78 pravoslavnih crkava, a više od 40.000 kuća, privrednih i pomoćnih objekata je spaljeno i opljačkano.”

RTRS je izvijestio i o 1.903 poginula i nestala Srbina, bez navođenja podataka o hrvatskim žrtvama.

Autorka priloga je u huškačkom tonu izvještavala o 30. godišnjici i suprotnim narativima iz dvije države.

“Ustaška ideologija i Pavelićev glas i danas se čuju kroz nove generacije Hrvata, a zlokobne poruke ponosno ističu kroz stihove, majice i simbole. Danas takozvana demokratska Hrvatska, ruku pod ruku sa svim zaostavštinama NDH režima, na prepunim trgovima slavi pogrom Srba.”

Kurir televizija, prorežimski medij, imala je i tematsku emisiju u kojoj je Oluju nazvala etničkim čišćenjem, bez pominjanja da je Republiku Srpsku Krajinu u ratu napustio ogroman broj hrvatskih žitelja.

Nije bilo ni kritičkog otklona prema statusu žrtava Oluje, budući da oni koji žive u Srbiji nemaju status civilne žrtve rata. 

Medijski javni servis Srbije, RTS, 4. avgusta, kao vijest dana izdvojio je 30. godišnjicu Oluje.

RTS je Dnevnik počeo najavom o “sjećanju na ubijene i prognane u akciji Oluja”, a u prilozima se Oluja nazivala ofanzivom.

U prilozima je dato nekoliko detalja akcije, poput onih da je vojska ušla u skoro pust Knin, a čule su se i ljudske sudbine. U odnosu na RTRS, medijski servis Srbije bio je umjereniji.

Navedeno je i da su se zločini dešavali pred očima međunarodne zajednice, a problematizirano je i pitanje proslave Oluje s obzirom na veliki broj civilnih žrtava.

RTS je pustio i arhivsku izjavu tadašnjeg hrvatskog predsjednika Franje Tuđmana.

“Ovo bismo morali riješiti. Da nanesemo takve udarce da Srbi praktično nestanu”, glasi sporna izjava.

Emitovan je i prilog o životu povratnika u opštinu Biskupija, u kojoj su većina Srbi. Navedeno je da imaju vlast te da uče srpski jezik i ćirilicu.

Izvještavanje o Oluji zaokruženo je informacijom o ustaškim uzvicima navijača iz Splita, a kao zaključak puštena je izjava predsjednika Srbije, koji je rekao da nacističke vrijednosti u Srbiji nikada nisu bile prihvaćene.

FTV: Fokus na Dodika

FTV je izvještavanje o Oluji posvetio kritici Milorada Dodika i porukama koje je poslao sa centralne manifestacije odavanja pošte žrtvama Oluje u Sremskim Karlovcima. I dok su urednici FTV-a odlučili cijeli prilog posvetiti porukama Milorada Dodika, žrtve nisu dobile ni minutu. Objavljena je informacija o antiratnom skupu aktivista pet nevladinih organizacija u Zagrebu.

Nijedna ljudska sudbina od 200.000 izbjeglica nije zabilježena.

BHRT je o Oluji izvijestio kao o akciji hrvatske vojske i policije kojom je oslobođena okupirana teritorija. U prvoj najavi o Oluji prezenterka je pročitala podatke o broju vojnika koji su učestvovali u akciji te o broju poginulih branitelja.

Nakon toga uslijedio je prilog u kojem se govori o žrtvana srpske nacionalnosti. Navedeni su podaci nevladinih organizacija koje predstavljaju Srbe iz Hrvatske, govorilo se o statusu i položaju Srba u Hrvatskoj.

Činjenice o Oluji

Novinarima redakcija u regionu nije lako izvještavati o godišnjici Oluje, budući da nema jedinstvenog regionalnog stava o karakteru akcije i broju žrtava. Postoji i više različitih izvora i podataka o žrtvama.

Opisivanje karaktera Oluje aktivisti i istraživači često crpe iz presuda Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju i tužilaštva, koje je dokazivalo da je Oluja bila i akcija trajnog uklanjanja Srba s teritorija Hrvatske.

“Ne sporeći pravo Republike Hrvatske da oružanom akcijom reintegriše teritoriju Krajine unutar međunarodno priznatih granica, Tužilaštvo je dokazivalo da je vojno policijska operacija 'Oluja' imala cilj: trajno uklanjanje srpskog stanovništva sa dela teritorije Hrvatske na kojem su pobunjeni Srbi 1991. godine proglasili prvo Srpsku Autonomnu Oblast (SAO) Krajina, a zatim Republiku Srpsku Krajinu. Taj nelegitimni cilj je, prema optužnici, ostvaren u Udruženom zločinačkom poduhvatu čiji su učesnici bili optuženi generali Gotovina, Čermak i Markač, a na čijem je čelu bio tadašnji predsednik Hrvatske Franjo Tuđman”, piše Nataša Kandić u tekstu o sudskim činjenicama o Oluji.

Generali su prvostepenom presudom 2011. osuđeni zbog učešće u udruženom zločinačkom poduhvatu s ciljem trajnog protjerivanja srpskog stanovništva iz Krajine, ali su u toku žalbenog postupka 2012. oslobođeni. Žalbeno vijeće jednoglasno je odbacilo kriterij da se svaki pogodak udaljen više od 200 metara od legitimnog cilja smatra dokazom nezakonitog napada, te su tri od pet članova zaključila da nije dokazano da su artiljerijski napadi pod komandom Gotovine i Markača bili nezakoniti.

“Tom presudom, Žalbeno veće nije oslobodilo Republiku Hrvatsku obaveze da procesuira počinioce čiji je identitet utvrdilo Raspravno veće, kao i da istraži i kazni počinoce ratnih zločina koji nisu bili deo predmeta Tužitelj protiv Ante Gotovine i Mladena Markača”, navodi se u saopštenju Fonda za humanitarno pravo.

Izvještaji brojnih nevladinih organizacija i sudske presude govore da je tokom akcije došlo do brojnih slučajeva kršenja Ženevskih konvencija.

Udruženja Srba iz Hrvatske, sa sjedištem u Srbiji, Veritas i Suza raspolažu podacima da je ubijeno 1.200 civila i da posmrtni ostaci još 250 žrtava nisu otkriveni ili identifikovani, iako su masovne grobnice poznate.

“Zvanični hrvatski izvori navode da su na hrvatskoj strani poginula 204 vojnika i policajaca i da posmrtni ostaci dvoje još uvek nisu nađeni”, dodaje se u saopštenju.

Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora za ljudska prava, zabilježeno je ubistvo 677 civila.

Trideset godina kasnije, nekada zaraćene strane ne mogu postići ni minimum konsenzusa – da je Oluja bila akcija hrvatske vojske i policije, ali da su tokom nje ubijani civili, bombardovane izbjegličke kolone i počinjeni ratni zločini.

Nevladina organizacija Documenta je 28. jula ove godine predstavila rezultate istraživanja, prema kojima je od 4. avgusta 1995. do 14. januara 2001. godine, u vezi s operacijom Oluja, život izgubilo 2.213 osoba.

Documenta je objavila i da su u Hrvatskoj izrečene četiri pravosnažne presude za ratne zločine u operaciji Oluja – dvije osuđujuće i dvije oslobađajuće.

___