I u slučajevima kada podaci postoje, institucije često nisu voljne da ih podele sa istraživačima, ukazuje Teodora Koledin.

foto: Mediacentar

Teodora Koledin je novinarka i istraživačica iz Srbije, koja se specijalizirala za pitanje dezinformacija i medijske etike. Diplomirala je novinarstvo, a trenutno pohađa master studij komunikologije na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu.

Kao novinarka FakeNews Tragača, portala za provjeru činjenica čiji je osnivač Novosadska novinarska škola, doprinosi otkrivanju i analiziranju dezinformacija u medijima u Srbiji i regionu.

Uz Valentinu Sigeti, koautorica je izvještaja o budućnosti medija u Srbiji “Pristrasnost medija, zakonodavni izazovi i borba za slobodu“, koji je objavila organizacija SEENPM.

Koliko je danas teško biti medijski istraživač u Srbiji, a posebno u Novom Sadu?

To može biti relativno zahtevno, zavisno od teme i vrste medijskog istraživanja. Glavne prepreke s kojima se suočavamo su nedostatak ključnih podataka i nedostupnost institucija. Osim toga, stalno praćenje problematičnog medijskog sadržaja često može negativno uticati na dobrobit istraživača.

Kako ste se uključili u medijska istraživanja?

U medijska istraživanja sam se uključila tokom studija (na Odseku za medijske studije). Tokom master studija – zahvaljujući preporuci jednog profesora – učestvovala sam u svom prvom ozbiljnijem istraživačkom projektu, koji je bio fokusiran na kršenja prava na privatnost u medijskom izveštavanju.

U kojoj mjeri medijska istraživanja prepoznaju i prate institucije, mediji, društvena i akademska zajednica?

Nažalost, medijska istraživanja u javnoj sferi još nisu ni približno dovoljno prepoznata, a još manje su ih prepoznale institucije. Ipak, ona mogu pružiti neprocenjiv uvid u nedostatke medijskog sistema – uvid koji bi, uz dovoljno političke volje, mogao poslužiti kao temelj za moguća poboljšanja.

Šta smatrate najznačajnijim ili najuticajnijim dijelom Vašeg dosadašnjeg rada? Možete li podijeliti primjer istraživanja ili projekta koji je imao vidljiv uticaj ili pokrenuo javnu raspravu?

Osim istraživanja Our Media, koje smatram posebno važnim jer odražava stvarni položaj novinara u današnjem društvu i može poslužiti kao polazna tačka za potencijalne promene, izdvojila bih istraživanje koje je provela redakcija FakeNews Tragača, portala za proveru činjenica pri Novosadskoj novinarskoj školi. Projekat se zove Tragačeva blokadna beležnica.

Tokom šest meseci pratili smo tri informativna portala koja su, prema rezultatima prve faze istraživanja, objavila najveći broj manipulativnih izveštaja o studentskim protestima i blokadama. U tom periodu, identifikovali smo i arhivirali 5.773 obmanjujuća članka o toj temi. Svakog ponedeljka objavljivali smo sažetak najistaknutijih manipulativnih narativa iz prethodne nedelje, što je često izazivalo značajnu pažnju na društvenim mrežama. Projekat je takođe ostavio ogroman i vredan skup podataka koji se može dodatno detaljno analizirati.

Koji su neki od glavnih izazova s kojim se susrećete u svom istraživačkom radu? Nailazite li na poteškoće pri pristupu pouzdanim informacijama ili podacima?

Upravo to – nedostatak ili potpuna odsutnost određenih podataka. Čak i u slučajevima kada podaci postoje, institucije često nisu voljne da ih podele sa istraživačima.

Kako politički, ekonomski ili institucionalni faktori utiču na Vašu mogućnost provođenja istraživanja?

Opet, zavisi od vrste istraživanja. Čini se da u Srbiji politika ima uticaj na gotovo sve što je vezano za medije. Ekonomski faktori su takođe ključni jer često određuju da li je istraživanje uopšte moguće provesti.

Postoje li neki ključni nalazi iz Vašeg nedavnog istraživanja o budućnosti medija u Srbiji koje biste željeli istaknuti?

Pre svega, položaj novinara u Srbiji je izuzetno nesiguran. Medijski pluralizam gotovo da i ne postoji – jer osam najvećih medijskih vlasnika kontroliše 92,55 odsto tržišta. Žene su značajno nedovoljno zastupljene na rukovodećim pozicijama. Zapravo, u 2023. godini nijedna od pet najgledanijih TV stanica, najčitanijih štampanih medija niti najposećenijih online portala nije bila u vlasništvu žena. Ukupna sredstva javnog novca utrošena na državno oglašavanje takođe nisu transparentna. Postoji mnogo važnih nalaza istraživanja, ali bih izdvojila ove kao najprioritetnije za Srbiju.

Koje bi bile Vaše glavne preporuke za poboljšanje trenutne situacije u medijskom sektoru – kako za novinare i medijske profesionalce, tako i za donosioce odluka i institucije?

Institucije moraju početi da rade svoj posao. Pre svega mislim na Regulatorno telo za elektronske medije Srbije (REM), ali i na druge institucije. Zakonske odrednice moraju biti primenjivane u praksi – a ne samo postojati na papiru.

Kako zamišljate budućnost medija u Srbiji u narednih pet do deset godina? Koji trendovi ili razvoj događaja, po Vašem mišljenju, će oblikovati medijsko okruženje u budućnosti?

Već se vidi promena u načinu na koji ljudi u Srbiji konzumiraju vesti – odnosno prelasku sa tradicionalnih medija na online portale i društvene mreže. Zbog trenutne medijske polarizacije i nedostatka pluralizma, verujem da će sistemske promene vremenom postati neizbežne. Osim toga, uloga veštačke inteligencije u proizvodnji i distribuciji sadržaja verovatno će rasti, što bi moglo značajno uticati na način na koji se vesti kreiraju, filtriraju i konzumiraju.

Istraživanje o budućnosti medija u Srbiji dostupno je ovdje.