Popularni televizijski rijalitiji programi niskih društvenih vrijednosti, i dalje drže veliku gledanost jer je publika gladna senzacije.

Seks, skandali, tuče, golotinja – sve su to sadržaji koji se vežu za rijaliti programe koje u regionu prenose brojne televizijske stanice. Dešavanja vezana za fenomen rijalitija, prisutna su i u štampanim i online izdanjima, pa tako se može pročitati sve o tome kako je Kristijan Golubović pretukao Tijanu Ajfon i povrijedio još učesnika. Na Maldivima je Mladen pretukao svoju djevojku Dalilu.

Regulatorna agencija za komunikacije BiH je u decembru 2015. godine ograničila emitovanje popularnih reality programa kao što su Veliki brat ili Farma, na termine između ponoći i šest ujutro.

Razlog zbog kojeg je došlo do takve odluke je što je RAK u posljednjih nekoliko godina zabilježio veliki broj slučajeva utvrđenog kršenja odredbi koje se tiču zaštite maloljetnika od neprimjerenih sadržaja u programima, a veliki broj tih kršenja se upravo odnosio na sadržaje reality i pseudoreality programa, koji su bili predmetom brojih prigovora i reakcija javnosti.

“Utvrđena kršenja su se odnosila na neadakevatan raspored termina emitovanja sadržaja koji nisu primjereni pažnji maloljetnika, na pogrešno ili potpuno odsustvo kategorizacije sadržaja koji podliježu ovoj obavezi, i slično”, rekli su iz RAK-a.

U periodu prije usvajanja odredbe Člana 10. Kodeksa o audiovizuelnim medijskim uslugama i medijskim uslugama radija prema kojoj rijaliti i pseudorijaliti programi mogu biti emitovani samo u periodu između 24:00 i 6:00 sati, počelo je gotovo istovremeno emitovanje nekoliko rijaliti programa regionalnog karaktera (Veliki brat, Farma, Parovi, Maldivi i slično), te su zabilježeni i primjeri programa (DNK, Preljubnici, i drugi) koji se po formi mogu svrstati u pseudorijaliti programe čiji se koncept bazira na bračnim prevarama, djelima nasilja, incesta, agresije, stereotipa, a neki od njih su bili prisutni u BiH putem kablovske distribucije. Često se radilo o tome da bh. komercijalne stanice otkupe format i emituju ga svojim programima, u nekim slučajevima u više navrata tokom dana, pri čemu nisu bile poduzete nikakve mjere da se zaštite maloljetnici i ostale ranjive kategorije stanovništva.

Veliki brat te gleda

Rijaliti programi počeli su s Velikim Bratom, emisiju koju je osmislio i pokrenuo Holanđanin Džon de Mol, koji je inspiraciju dobio iz Orvelovog romana '1984', u kojem se pojavljuje Veliki Brat – svemoguća i svevideća sila koja stoji iza vladajuće partije.

Prvi program sličnog koncepta na prostorima bivše Jugoslavije pojavio se u Hrvatskoj, pod nazivom “60 sati”, bosanska verzija “60 sati PC Kids”, a u Srbiji 2002. godine pojavila se emisija “Cirkus fantastic voajer”. Krajem 2004. godine Makedonska televizija (MTV) pokrenula je regionalni šou pod nazivom “Toa sum jas, to sam ja, to sem jez”, a učesnici su bili iz svih bivših jugoslovenskih republika. Kada je u februaru 2004. godine prikazana epizoda u kojoj je jedan od učesnika masturbirao, reagovao je i makedonski Savjet za radiodifuziju, poslavši MTV-u pismenu opomenu. Uprava televizije odgovorila je komentarom da to prikazuju i drugi javni servisi, kao BBC.

Jedan od fenomena emisija poput Velikog brata i rijaliti TV-a leži u činjenici što se granica između privatnog i javnog neprestano pomjera i što se danas sa sigurnošću ne može tvrditi šta je ono što pripada svijetu intime.

„Činjenica je da kultura i postmoderno društvo označeno kao nepovjerenje u intelekt i neka vrsta moralnog sunovrata. Za kulturu u novom dobu, kapitalistički koncept je primaran i sve je usmjereno ka tržištu i zaradi, pa stoga i ne čudi što su sadržaji koji se plasiraju putem medija prilagođeni tome. Rijaliti programi su samo jedan od proizvoda tog tipa, serijske proizvodnje i lošeg kvaliteta, što je odlika svega što se može podvesti pod kič i šund proizvodima. Za 'praćenje' ovakvih sadržaja ne traži se pretjerano obrazovanje, književni jezik nije uopšte u upotrebi, preovladavaju žargonizmi, tako reći, jezik ulice. Nažalost, mislim da se ovi sadržaji prate kod nas, jer i za rijaliti važi pravilo kao i za svaki drugi proizvod, svaki proizvod ima svog kupca“, rekla je Biljana Milošević-Šošo, profesorica Sociologije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu.

Ko i zašto gleda rijaliti programe?

Beogradski list Politika je u saradnji sa agencijom Faktor plus, uradila istraživanje ko, koliko i zašto gleda rijaliti programe i šta o njima misle. Po tom istraživanju, „Farmu“ gleda 43 posto stanovništva, „Velikog brata“ 21 posto i „Parove“ osam posto ispitanih. Na pitanje da li čitaju naslove u medijima i na internetu vezane za dešavanja u rijalitiju, 30 posto ispitanika je reklo da čita, 36 posto da ponekad čitaju i 34 posto da ne čitaju.

„Ono što je nas zaintrigiralo, a izgleda da je promaklo sociolozima, psihologu i kulturologu koje smo pozvali da tumače rezultate ove ankete, je podatak da čak 81 posto ispitanika gleda stalno ili povremeno ovakve programe, da gotovo 80 posto njih smatra da oni daju pogrešne uzore, banalni su i puni psovki, ali čak 83 posto, bez pardona izjavljuje da bi u svemu tome učestvovalo“, rekli su u Politici.