Кrivični postupci često izazivaju interesovanje javnosti. Građani imaju pravo na informisanje o krivičnim postupcima. Ovo pravo se realizuje kroz prisustvovanje javnim suđenjima, a osnovno pravilo je da je glavni pretres javan, ili putem medija, piše Julijana Mogoš-Živković, sudija Višeg suda u Negotinu i član Upravnog odbora Društva sudija Srbije u tekstu objavljenom na stranici Nezavisnog udruženja novinara Srbije (NUNS).

 

Uloga i odgovornost medija u ostvarivanju prava građana na informisanost je velika. Stoga izvještavanje o krivičnim postupcima mora da bude profesionalno, objektivno, nepristrasno, bez predrasuda, bez prejudiciranja ishoda postupka, uz poštovanje prava učesnika u krivičnom postupku. U izvještavanju o krivičnim postupcima mediji treba da budu partneri pravosuđu u cilju izgradnje povjerenja javnosti u pravosuđe, treba da ostvaruju svoju informativnu, ali i edukativnu ulogu, treba da doprinesu boljem sprovođenju pravde.

 

Naravno da se u izvještavanju o krivičnim postupcima prave i greške. One bi se mogle podijeliti na namjerne i nenamjerne greške.

 

Namjerne greške mediji čine svjesno. One se čine kada mediji o krivičnim postupcima izvještavaju senzacionalistički, najčešće iz komercijalnih razloga, težeći boljoj prodaji, uspjehu na tržištu.

 

Pored toga, nekada se iz različitih razloga, tendenciozno i netačno izvještava o krivičnim postupcima i njihovim ishodima. Tako se recimo izvještava da je neko lice osuđeno na zatvorsku kaznu, a zapravo je osuđeno na novčanu kaznu koja je zbog neplaćanja u ostavljenom roku zamijenjena zatvorskom kaznom. Navodi se na primjer da je presudu donio jedan sudija, iako je presuda donesena u vijeću od više sudija i slično. Objavljuju se netačne i neprovjerene informacije.

 

Češće su nenamjerne greške u izvještavanju koje su posljedica neznanja, nedovoljnog poznavanja prirode, toka, pravila, načela krivičnog postupka, nedovoljnog poznavanja terminologije u krivičnom postupku.

 

Greške u izvještavanju osim što predstavljaju netačno informisanje građana, često vode i do kršenja prava učesnika u krivičnom postupku.

 

Najčešća greška koju mediji prave jeste da se u toku izvještavanja krši pretpostavka nevinosti osumnjičenog, odnosno okrivljenog u krivičnom postupku, koja je Ustavom i zakonom zagarantovana svakom licu. To znači da se svako smatra nevinim sve dok se njegova krivica za krivično djelo ne utvrdi pravnosnažnom odlukom suda i ovo pravo mora biti zaštićeno. Mediji stoga treba da izvještavaju tako da ne prejudiciraju ishod postupka, da ne stvaraju predstavu da će neko lice sigurno biti osuđeno. Pretpostavka nevinosti se krši kada se u izvještavanju o krivičnom postupku osumnjičeni naziva ubicom, lopovom, prevarantom, narko dilerom, silovateljem i slično, a da nije pravnosnažnom sudskom odlukom utvrđeno da je izvršio krivično djelo. Ako se kasnije osumnjičeni oslobodi od optužbe, odnosno protiv njega ne bude pokrenut krivični postupak, ovakvo izvještavanje nanosi trajnu štetu njegovom životu, i ugledu u društvu. Ovakav način izvještavanja može da znači i neprimjereni pritisak na pravosudne organe i ugrožavanje prava na pravično suđenje okrivljenom, jer se stvara predstava u javnosti da će krivični postupak sigurno biti okončan osuđujućom presudom.

 

U izvještavanju mediji griješe i tako što krše pravo učesnika u krivičnom postupku na privatnost. Pravo na zaštitu privatnog i porodičnog života ima svako, pa i osumnjičeni, optuženi i osuđeni u krivičnom postupku. Ovo mediji čine tako što objavljuju podatke o učesnicima u postupku, njihove lične podatke, adrese stanovanja, podatke o članovima porodica tih lica, podatke o zdravstvenom stanju tih lica, koji podaci nisu potrebni i ne doprinose pravilnom vođenju krivičnog postupka niti su nužni za ostvarivanje prava na informisanje javnosti. Istovremeno takvo izvještavanje može da ugrozi tok krivičnog postupka, sigurnost učesnika u krivičnom postupku, posebno maloljetnika, oštećenih, žrtava seksualnih delikata i nasilja u porodici, ranjivih lica, svjedoka, članova porodica učesnika u krivičnom postupku. Zato treba da se izvještava uz poštovanje dostojanstva, sigurnosti i prava na privatnost svih učesnika u krivičnom postupku.

 

U izvještavanju se često koristi i pogrešna terminologija. Tako se pogrešno označavaju faze krivičnog postupka, pogrešno se nazivaju učesnici u krivičnom postupku. Umjesto da se navede da je neko lice osumnjičeno da je izvršilo krivično djelo, pogrešno se navodi da je optuženo. Pogrešno se policijsko zadržavanje naziva pritvorom. Zatim kada se neko lice pusti iz pritvora, pogrešno se navodi da je oslobođeno, čime se puštanje iz pritvora izjednačava sa oslobađanjem od optužbe.

 

Značaj medija u svakom društvu je ogroman, pa je i odgovornost medija za pravilno informisanje o krivičnim postupcima velika. Pravilnim izvještavanjem mediji mogu da doprinesu izgradnji povjerenja javnosti u sudstvo i pravosudne organe. Mediji ne treba da sprovode svoja „medijska suđenja“, već treba da edukuju građane da je upravo sud mjesto gdje se utvrđuje krivica, a sud treba da sudi i odluči o krivici za izvršeno krivično djelo uz poštovanje prava svih učesnika u postupku, bez neprimjerenih uticaja i pritisaka, koji često dolaze upravo od medija i pogrešnog izvještavanja o krivičnim postupcima.

 

Mediji pogrešnim izvještavanjem o krivičnim postupcima ne samo da ne vrše svoju informativnu ulogu kako treba, već krše prava učesnika u krivičnom postupku, nanose štetu krivičnom postupku i urušavaju povjerenje građana u pravosuđe, a često vrše i neprimjeren uticaj na pravosudne organe kako da postupe u određenom postupku, tako da negativno djeluju na nezavisnost i nepristrasnost sudova, ili na percepciju građana o istima.

 

Mediji treba izvještavanjem u krivičnom postupku da budu partneri pravosuđa, da sarađuju i dobro komuniciraju sa pravosudnim organima, kako bi građanima pružili objektivne i tačne informacije.

 

Dakle, pravilno izvještavanje o krivičnim postupcima treba da bude objektivno, nepristrasno, da ne bude jednostrano, da ne prejudicira ishod postupka, da ne bude senzacionalističko, da ne sadrži negativne vrednosne sudove, da bude tačno, da se u izvještavanju poštuju prava učesnika u krivičnom postupku, prije svega pravo na pretpostavku nevinosti i pravo na privatnost učesnika u krivičnom postupku. U izvještavanju se mora poštovati princip nezavisnosti sudstva. Samo takvo izvještavanje znači pravilno informisanje javnosti o krivičnim postupcima.

 

Izvor: NUNS