Od prvog eksperimentalnog programa, 1. oktobra 1924. godine, do digitalnog doba – podsjećanje na historiju jedne od najstarijih radio-stanica Balkana.

foto: Pixabay / Ilustracija

Iako se historijsko „Halo, halo – ovde Radio Beograd“ čulo 24. marta 1929. godine, jedna od najstarijih radio-stanica na području bivše Jugoslavije, ali i Balkana, slavi svoj rođendan 1. oktobra, ove godine – 101. put.

Prvog dana oktobra 1924. godine obavljeno je prvo eksperimentalno emitovanje jedne radio-emisije u tadašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije: Kraljevini Jugoslaviji). Radijska stanica zapravo se zvala „Glavni radio telegraf Beograd – Rakovica – Vračar“, a prvi spikeri bili su inženjeri Mihailo Simić i Dobrivoje Petrović.

Na stranicama Radio-televizije Srbije piše da su u tom eksperimentalnom programu „svakog utorka, četvrtka i subote od 18:45 do 19:45 prenošeni koncerti, čitane vesti, servisne informacije, reklame, vodostanje, berzanski izveštaji“. Za program vijesti su pripremali novinari listova Politika i Dnevne novosti, Beogradska berza dostavljala je aktuelne izvještaje, a za muzički dio programa bila je zadužena Beogradska opera.

Dvije godine kasnije, tadašnje Ministarstvo pošta, telegrafa i telefona je ukinulo subvencije uz obrazloženje da „stanica nije ispunila očekivane rezultate“, no početkom 1928. godine država daje kompaniji Radio A.D. koncesiju za izgradnju radio-stanice i emitovanje programa na 15 godina. Krajem marta naredne godine počelo je redovno emitovanje programa na talasima Radio Beograda. (Zanimljivo je i da je sedam dana prije službenog početka emitovanja radijskog programa, 17. marta 1929. godine počeo izlaziti časopis Radio Beograd u kojem je „Uprava objavljivala nedeljni program, informacije o novinama tehničke i programske vrste, izvode iz održanih predavanja pred mikrofonom i tehnička uputstva o korišćenju i održavanju radio-prijemnika, 's obzirom da njihovi posednici nisu bili vični u tome jer su se upravo prvi put sreli s tom čudesnom napravom'“. Časopis je, osim u četiri ratne godine, izlazio sve do 1953.)

Uz sve sadržaje koje je donosila svaka radio-stanica u to vrijeme (vijesti, koncerti, drame, servisne informacije, odnosno kako je to zapisano u časopisu Radio Beograd: „Program se uglavnom deli na ove vrste: na muziku, književnost, nauku i novosti“), kao i kraljeva obraćanja narodu, Radio Beograd je u godinama do Drugog svjetskog rata posebnu pažnju posvetio prenošenju sportskih događaja. Iako su prijenosi fudbalskih utakmica bili u većini, značajan broj je bio prijenosa teniskih mečeva, ali i takmičenja u veslanju.

Okupacijom Jugoslavije, Radio Beograd su nacističke vlasti preimenovale u „Wehrmacht Sendergruppe Südost Sender Belgrad“ čiji je zadatak, kako podsjeća RTS, bio pokriti cijeli Balkan, ali i sjever Afrike. (Historijski dokumenti navode kako je njemačka vojna komanda zapravo kupila Radio Beograd.)

Oslobođenje od okupatora, u jesen 1944. godine, donijelo je novu eru u emitovanju programa Radio Beograda, a u vrijeme SFRJ pokrenuti su drugi i treći program, ali i vrlo popularni Beograd 202. Sa prelaskom u digitalni svijet pokrenuti su i drugi programi.

Ipak je prvo bilo: 'Ovdje Radio Zagreb'

No, treba se još jednom vratiti u prošlost. Zapisano je tako da se „Halo, halo – ovdje Radio Zagreb“ čulo pune tri godine prije beogradskog pozdrava slušaocima. Službeno, početak redovnog emitovanja radijskog programa u Zagrebu smatra se 15. maj 1926. godine. Radio Zagreb s ponosom ističe kako je bio prva radijska stanica na prostoru tadašnje kraljevine, ali i među prvima u jugoistočnoj Evropi. (Radio Ljubljana počela je emitovati program 28. oktobra 1928. godine.)

„Smrt fašizmu, sloboda narodu! Ovdje slobodno Radio Sarajevo“, poručio je spiker Đorđe Lukić, četiri dana po oslobođenju grada od njemačkog okupatora – 10. aprila 1945. godine. Obavijestio je publiku o izvođenju probnih emisija i puštanju muzike sa ploča. „Molimo drage slušaoce da nam jave kako nas čuju na telefon“, poručio je publici.

Sve do ulaska partizana u Sarajevo, djelovala je i „Krugovalna postaja Sarajevo“ koje su vlasti tadašnje samoproglašene Nezavisne države Hrvatske pokrenule 14. jula 1942. godine (na rođendan poglavnika Ante Pavelića). Čula se u krugu od 300 kilometara oko Sarajeva, podsjeća Boro Kontić u svom tekstu u povodu Svjetskog dana radija.

Ideja za pokretanjem radio-stanice u Sarajevu datira još iz 1931. godine, no prošla je skoro cijela decenija dok se ponovno, krajem novembra 1940. godine, raspravljalo o važnosti postojanja jednog takvog medija. List Jugoslovenska pošta, u tekstu pod naslovom „Sarajevo će u najskorije vrijeme dobiti relejnu radio stanicu“ (dostupnom u Historijskom arhivu Infobiroa), piše da se za pokretanje radija posebno zalagala Grupa sarajevskih književnika, ali i brojna sarajevska udruženja. Ideja je bila da bi radio „trebalo predati u ruke […] najjačim kulturnim ustanovama: Prosvjeti, Gajretu, Napretku, Narodnoj uzdanici i La Benevolenciji“.

Za program je rečeno kako bi se trebao obraditi „savjesno i sistematski tako da bi cjelokupan kulturni i nacionalni život Sarajeva bio obrađen i dat slušaocima u najprijemljivljoj formi“. Zaključeno je kako je „stvar radio stanice u Sarajevu na dobrom putu i na sigurnoj osnovi“, no naredno proljeće i rat koji je počeo u tome ih je demantirao. Na radio u Sarajevu se moralo pričekati do nekog novog proljeća, onog u slobodi – 1945. godine.

___