Samo u 2017. godini Vlada Republike Srpske je medijima doznačila više od četiri miliona konvertibilnih maraka, stoji u Konsolidovanom izvještaju o izvršenju budžeta za prošlu godinu. Prema podacima iz izvještaja, više od 90 posto tih sredstava ili 3.773.875 maraka dobili su novinska agencija SRNA i javni servis RTRS, a to finansiranje je u budžetu prikazano kao stavka “Subvencije javnim nefinansijskim subjektima medijima”. Ostatak od 300.000 maraka podijeljen je komercijalnim medijima, takođe kao dio subvencija, ovaj put kroz “Subvencije nefinansijskim subjektima medijima”.

U budžetu za 2018. godinu, sredstva za medije su veća za skoro million konvertibilnih maraka. Za subvencije javnim medijima planirano je 4.8 miliona, dok je vrijednost budžetske stavke “rashodi za vladine informativne kampanje” 120.000 maraka.

Ministarstvo finansija bez objašnjenja o korisnicima subvencija za medije

O tačnim ciframa i raspodjeli novca za medije, kao i podacima o korisnicima tih subvencija nije bilo moguće doći jer Ministarstvo finansija Republike Srpske nije dostavilo odgovore na naša pitanja, ni nakon zakonskog roka, kao ni Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivede RS.

Među onima koji su nam odgovorili i dostavili podatke, ističu se Ministarstvo za ekonomske odnose i regionalnu saradnju RS, te Ministarstvo saobraćaja i veza. U 2017. i 2018. godini iz budžeta Ministarstva za ekonomske odnose i regionalnu saradnju RS plaćene su usluge informisanja i oglašavanja, i to u dva slučaja:

-           2017. godine 6.000,00 KM - NID „NOVI PEČAT“, Banja Luka

-           2018. godine 2.340,00 KM - NOVOSTI PLUS, Banja Luka.

Iz tog ministarstva navode da je finansiranje medijskog oglašavanja predviđeno budžetom za navedenu godinu, kao i planom javne nabavke za istu, te da je sklapanje ugovora za poslovnu saradnju sa medijima u potpunosti urađeno u skladu sa Zakonom o javnim nabavkama.

S druge strane, iz Ministarstva saobraćaja i veza navode da u toku 2017. i 2018. godine nisu imali sklopljenih ugovora sa medijskim i marketinškim agencijama.

„U posmatranom periodu Ministarstvo saobraćaja i veza Republike Srpske ostvarilo je rashode po osnovu troškova za usluga objavljivanja tendera, oglasa i informativnih tekstova u dnevnim novinama i Službenom glasniku Republike u ukupnom iznosu od 2436,48 KM i to: 292,50 KM u 2017. godini i 2143,98 KM u 2018. godini. Navedeni troškovi u 2017. godini odnosili su se na objavu konkursa za prijem radnika u radni odnos u Ministarstvu saobraćaja i veza Republike Srpske, dok se troškovi u 2018. godine odnose na objavu javnog poziva za dodjelu koncesije za odmorište na autoputu Banja Luka – Gradiška i troškove za objavu konkursa za prijem radnika u radni odnos u Ministarstvu saobraćaja i veza Republike Srpske“, navedeno je u odgovoru iz tog ministarstva.

Iako iz Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede nisu odgovorili na upit o izdvajanjima za medije, portparol Aleksandar Macanović u telefonskom je razgovoru rekao da ta institucija ne koriste usluge koje se tiču informisanja.

“Imali smo 2016. oko 15.000 KM za usluge oglašavanja. Mi jedino imamo ugovor sa Glasom Srpske i Nezavisnim novinama za objavljivanje oglasa, po Zakonu o javnim nabavkama, te u Službenom glasniku RS i Službenom listu BiH. Mislim da smo i u protekloj godini bili u tom okviru, ali nemam precizne podatke”, kaže Macanović.

Ministarstva tvrde da poštuju preporuke o upravljanju grantovima

Ministarstva koja djeluju u sastavu Vlade Republike Srpske od 2013. godine su obavezna da realizuju preporuke Glavne službe za reviziju javnog sektora kada je riječ o stavci „Upravljanje grantovima“. Preporuka kodnog naziva RU002-12 ima za cilj da ispita i procijeni kako i na koji način se upravlja grantovima Budžeta RS. Revizija je istraživala upravljanje grantovima kroz proces planiranja, dodjele, izvještavanja i evaluacije grantova Budžeta RS.

Preporuka je donesena nakon što je Glavna služba za reviziju ispitivala grantove u nadležnosti Ministarstva trgovine i turizma, Ministarstva uprave i lokalne samouprave, Ministarstva porodice, omladine i sporta, Ministarstva saobraćaja i veza i Ministarstva rada i boračko-invalidske zaštite.

Revizija je ispitivala i ulogu Ministarstva finansija u upravljanju grantovima koja proizlazi iz naglašene uloge Ministarstva finansija u upravljanju Budžetom RS. Preporuka je donesena nakon što je monitorisan period od tri godine i to od 2010. do 2012. godine, a poslije toga je monitorisan i period 2014-2016. godina. Preporuke su obavezne za sva ministarstva koja djeluju u okviru Vlade RS. Na naš upit o provođenju preporuka, iz ministarstava koji su nam dostavila odgovor navedeno je da se poštuju sve preporuke Glavne službe za reviziju.

Konkretno, postoji 15 preporuka, koje prije svega, predviđaju Metodologiju upravljanja grantovima za programe i projekte koji se finansiraju ili sufinansiraju sredstvima budžeta Republike Srpske. Iako najveći dio preporuka predstavlja bolju saradnju između ministarstava i kvalitetniju kontrolu nad budžetskim sredstvima, interesantne su i preporuke koje zahtijevaju veću transparentnost u pogledu dodjele sredstava. Tako, na primjer, Preporuka 9 zahtijeva “Afirmisanje instituta javnog konkursa u dodjeli grantova s ciljem da javni konkurs postane jedini način dodjele grantova. Javni konkurs pripremati i provoditi na način da se obezbijedi ravnopravnost svih učesnika, transparentnost imajući u vidu raspoloživa sredstva, projekte i programe, rezultate i ciljeve koji se žele postići”.

U datim preporukama traži se i analiza postojećih pravilnika o uslovima i kriterijumima za finansiranje grantova. Uslovi i kriterijumi treba da budu jasniji i razumljiviji, jednostavniji za primjenu i dostupni svim zainteresovanim stranama, a ništa manje interesantna nije ni preporuka o uspostavljanju baze podataka o korisnicima grantova, kao i projektima koji se finansiraju iz tih grantova. Baza bi, prema toj preporuci, trebala da bude dostupna svim zainteresovanim stranama. Pitanje grantova posebno je interesantno i zbog toga što brojna ministarstva, kao i javna preduzeća i agencije, koristeći baš ovu stavku, nerijetko finansiraju i rad pojedinih medija, uglavnom kroz tzv. promovisanje aktivnosti za koje su zaduženi njihovi resori.

Civilni sektor upozorava na netransparentnost institucija

Mnoge institucije poput ministarstava, javnih preduzeća, čak i jedinica lokalnih samouprava, u posljednjih nekoliko godina sklapa i pojedinačne ugovore sa pojedinim medijskim preduzećima. Na sve prisutniju praksu sklapanja pojedinačnih ugovora s medijima upozoravaju i u civilnom sektoru.

„Uz direktna budžetska izdvajanja za rad javnih servisa, novinskih agencija i lokalnih medijskih kuća osnovanih od strane javnih institucija, postoje i budžetska izdvajanja ze medije – javne i privatne – kroz različite projekte podrške, grantove i projekte, te izdvajanje kroz oglašavanje samih institucija i javnih preduzeća, odnosno nabavke medijskih usluga i zakup medijskog prostora“, napominju i u Transparency Internationalu BiH.

„TI BiH je, kao i druge organizacije civilnog društva, ukazivao na netransparentost izdvajanja budžetskih sredstava i nedostatak kriterijuma pri raspodjeli sredstava za medije, čak i u situacijama kada se radilo o višemilionskim iznosima. Podsjetimo se samo izdvajanja Vlade Republike Srpske za javne i privatne medije, gdje je u periodu od pet godina izdvojeno gotovo 18 miliona KM, bez jasnih kriterijuma, a postojali su primjeri kada su se sredstva dodjeljivala čak i prije isteka javnog poziva, što je samo pokazatelj da su ti javni pozivi i kada se raspišu samo paravan, a da su sredstva unaprijed namijenjena određenim medijima, najčešće za kupovinu naklonosti u predizbornom periodu. Što je još problematičnije, ne postoji ni adekvatan nadzor, odnosno, praćenje utroška i izvršenja tih projekata za koja se izdvajaju sredstva, koji se najčešće odnose na promociju određenih turističkih, razvojnih i sličnih projekata ili promociju kulture, a da nema nikakvih informacija šta su medijske kuće koje su dobile sredstva zaista i isporučile. Tako su u pojedinim primjerima plaćane produkcije dokumentarnih filmova i promotivnih sadržaja koja nikada nisu izašla u javnost, što navodi na zaključak da su sredstva iskorištena u druge svrhe, odnosno finansiranje izborne kampanje političkih stranaka“, kaže Ivana Korajlić PR Transparency Internationala u BiH.

Ona naglašava da samo po sebi oglašavanje ili izdvajanje sredstava za medije ne mora biti problem, već je problem u kriterijumima, transparentnosti i načinu raspodjele, te u činjenici da ne postoji adekvatan zakonski okvir koji bi ovu oblast uredio, posebno kada govorimo o nekakvoj osnovi za sprečavanje zloupotrebe javnih sredstava radi finansiranja izbornih kampanja.

Korajlićeva navodi da se veliki dio ugovora između institucija i medija sklapa direktnom pogodbom.

„To su ugovori do 6.000 KM. Tu ne treba tender, pa se takvi ugovori direktno sklapaju. Ponekad ide preko konkurentskog zahtjeva“, kaže Korajlićeva. Ona napominje i da je TI u BiH istraživao na koji način su dodjeljivana sredstva iz grantova, ali da se tek sad vrši klasifikacija, te ne može precizno reći da li su mediji finansirani i kroz te budžetske stavke.

Finansiranje medija kroz oglašavanje

Kada je riječ o Federaciji Bosne i Hercegovine, u budžetu tog entiteta izdvaja se mnogo manje novca za medije.

Zoran Blagojević, portparol premijera FBiH, rekao je u kratkom telefonskom razgovoru da Ustav FBiH zabranjuje da Vlada tog entiteta može da finansira medije.

“Morate nazvati svako posebno ministarstvo. Lijanović (Jerko Ivanković Lijanović, bivši federalni dopremijer i ministar poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva – op.a.) je uveo jednu praksu. On je pravio neke kampanje. Iza toga, ja ne znam da li je iko poslije radio bilo šta po tom pitanju. Vlada Federacije i ured premijera nijednom mediju nije dao niti jednu konvertibilnu marku”, kaže Blagojević i dodaje da on nema podatke da li su to radila ministarstva.

Kada je riječ o finansiranju novinskih agencija i javnog servisa, Blagojević je rekao da se iz budžeta finansira samo novinska agencija FENA, ali i da Vlada ne uplaćuje sredstva za Radio-televiziju FBiH.

Međutim, kada pogledamo budžet Vlade FBiH, vidimo da je u 2016. godini 382.000 maraka planirano kao subvencija za RTV FBiH. Ipak, u budžetima za 2017. i 2018. godinu ne postoji ova stavka. Iako Budžet za 2018. podrazumijeva samo sredstva za agenciju FENA, u iznosu od 2,5 miliona maraka, program rada Vlade FBiH, predviđa mnogo veću podršku medijima, kroz povećanje troškova informisanja.

Tako samo Federalno ministarstvo rada i socijalne zaštite za “Operativni cilj 1.2: Poboljšanje institucionalne komunikacije“ izdvaja više od 135 hiljada maraka. Plan je da za tu cifru osigura 120 „afirmativnih članaka u printanim i elektronskim medijima, te priloga na TV stanicama o aktivnostima ministarstva“. Prema tom planu, budžetske korisnike u FBiH će upućivanje saopštenja za javnost samo u tom ministarstvu koštati više od 25.000 maraka, održavanje press konferencija više od 32.000, objava periodičnih informacija i biltena više od 19.000, a ažuriranje web stranice ministarstva – 32.000 maraka.

___

Želite sedmični pregled vijesti, analiza, komentara i edukacija za novinare u Inboxu Vašeg e-maila? Pretplatite se na naš besplatni E-bilten ovdje.