Dva bosanskohercegovačka entiteta su nakon velikih poplava u maju 2015. godine formirali fondove za obnovu i izabrali različite načine prikupljanja i trošenja novca. Vaučeri u Republici Srpskoj omogućavali su stanovnicima pogođenim poplavama da sami kupuju materijal i obnavljaju kuće. Federacija je odlučila novac prikupiti na jedno mjesto i dijeliti ga opštinama koje su birale prioritete i finansirale obnovu.

 

 

Svaka od 36 opština i četiri kantona kojima je Federalni fond za pomoć nastradalim područjima od prirodne nesreće na teritoriji Federacije dao novac imala je svoje kriterije za dodjelu pomoći. Zamišljeno je da oni redovno izvještavaju Fond o utrošku novca, ali se to u stvarnosti nije dešavalo. Federalni revizori su u izvještaju o radu Vlade Federacije za 2014. godinu otkrili kako rokovi za izvještavanje uopšte nisu postavljeni.

 

“Iako je pojedinim zaključcima definisan rok izvršenja radnih zadataka, u postupku revizije utvrđeno je da isti nije preciziran”, pišu revizori u svom izvještaju.

 

Vlada Federacije je naredila Fondu i Federalnoj upravi civilne zaštite da provjere utrošak sredstava i u roku od 30 dana pošalju izvještaj. Na taj posao revizori su imali niz zamjerki.

 

“Obzirom da su sredstva odobrena prema 36 općina i četiri kantona koji su u obavezi izvještaj o utrošku sredstava dostaviti Vladi FBiH, koja iste dalje prosljeđuje nadležnim organima, ne može se potvrditi da su tačno definisane nadležnost i izdaci navedenih organa i tijela, nisu utvrđeni rokovi za neposredan uvid na terenu, za ostavljeni rok od 30 dana za sačinjavanje informacije nije precizirano da li se ista sačinjava pojedinačno ili nakon cjelokupnog uvida na terenu izvršenog u svih 36 općina i četiri kantona, niti je propisano od kada se računa ostavljeni rok od 30 dana”, piše u izvještaju revizora o radu Vlade Federacije, u dijelu koji se odnosi na rekonstrukciju nakon poplava.

 

Federacija je nakon prošlogodišnje prirodne katastrofe morala da napravi rebalans budžeta kojim je za 36 opština pogođenih poplavama izdvojila 5,2 miliona maraka, a za četiri kantona 3,5 miliona. Opštine i kantoni su trebali da u roku 60 dana od dobijanja novca pošalju svoje izvještaje. 

 

“U postupku revizije utvrđeno je da je samo manji broj korisnika sredstava u propisanom roku dostavio izvještaj o namjenskom utrošku”, navode revizori i dodaju kako je opštinama i kantonima upućena urgencija da dostave svoje izvještaje.

 

 

 

Revizori u Republici Srpskoj također su imali ozbiljnih prigovora na rad Fonda solidarnosti. 

 

“Kod značajnog broja privremenih situacija izvođača radova na sanaciji putne mreže, a koje su plaćene iz sredstava Fonda solidarnosti navodi se 'redovno održavanje putne mreže', po ugovorima iz perioda prije majskih poplava, te nisu odvojeno iskazani radovi izvedeni po naredbama Republičkog štaba za vanredne situacije kao mjere sanacije ili otklanjanja posljedica od poplava i radovi na redovnom, ranije ugovorenom, održavanju putne mreže”, samo je jedna od zamjerki na trošenje budžeta u ove svrhe.

 

Prije nego što je i formiran Fond iz budžeta Republike Srpske, sa računa za posebne namjene je izdvojeno pola miliona maraka Fondu zdravstvenog osiguranja za troškove prema dijaliznom centru u Šamcu. Naredbu je izdao Štab za vanredne situacije. Revizori su smatrali da Štab “nije ovlašćen da se bavi izmirivanjem dospjelih obaveza iz redovnog poslovanja fondova”, pa ovaj trošak smatraju nenamjenskim.

 

Fond solidarnosti za obnovu Republike Srpske je osnovan u junu 2014. godine posebnim zakonom. Vlada Republike Srpske, koja je osnivač fonda, imenovala je Upravni odbor od 11 članova a njime rukovodi Željka Cvijanović, predsjednica Vlade. Za razliku od fonda u Federaciji, fond u Republici Srpskoj nema zaposlenih. Skupština Republike Srpske je uz zakon o osnivanju fonda donijela i nekoliko drugih zakona kojima se uređuje njegov rad, između ostalih i Uredbu o jedinstvenom registru šteta.

 

Ova uredba nije do kraja poštovana i registar šteta nije napravljen u skladu sa njom, zaključili su revizori. Registar “ne sadrži sve grupe podataka kako je to propisano (…), već su uneseni samo podaci o štetama u domaćinstvu koje su nastale na dobrima u ličnoj svojini građana”, otkrili su revizori.

 

“Dakle, u registru šteta nisu uneseni i raspoloživi svi podaci propisani Uredbom, a samim tim isti nisu grupisani posebno na štete nastale na: stambenim, privrednim, energetskim i poljoprivrednim objektima, opremi, mehanizaciji, usjevima i zasadima, stočnom fondu, saobraćajnoj infrastrukturi, objektima vodosnabdijevanja i kanalizacije, objektima vodozaštite, hidromelioracionim objektima i objektima javnih institucija”, navode revizori u svom izvještaju o izvršenju budžeta Republike Srpske za 2014. godinu.

 

Taj izvještaj otkriva kako registar ne sadrži ni sve podatke propisane Uredbom kao i to da se podaci o dodijeljenim sredstvima putem platnih kartica i utrošku bodova sa tih kartica nalaze u odvojenim skupovima podataka, takozvanom Sistemu za emisiju vaučera i praćenje utroška. Dva sistema nisu uvezana. Zbog toga su revizori zaključili kako registar šteta kakav je propisan Uredbom uopšte ne postoji. Po svom sadržaju i formi registar nije uspostavljen na propisani način, smatraju revizori u Republici Srpskoj.

 

Ostavljena je mogućnost da se podaci o štetama nalaze djelimično kod ministarstava, ali o tome “ne postoji jedinstvena i pouzdana informacija”, pa informacije o stvarnim obavezama entiteta za štete od poplava nisu mogle biti objavljene.

 

Početkom oktobra 2014. godine Vlada Republike Srpske je zadužila Generalni sekretarijat da nabavi potrebnu opremu i programe za završavanje registra, ali taj zaključak nije sproveden niti je planiran u budžetu za 2015. godinu. Vlada je naredila Sekretarijatu da uveže Sistem za emisiju vaučera i Registar šteta, ali ni to nije urađeno do početka jula 2015. godine, kada su prestale važiti platne kartice.

 

Da stvar bude gora, sistem internih kontrola u fondu ne postoji.

 

“U Fondu solidarnosti kao budžetskoj jedinici nije uspostavljen formalni sistem internih kontrola, jer Fond nema zaposlenih radnika”, navode revizori i dodaju kako ove poslove obavljaju uposlenici Generalnog sekretarijata i Ministarstva finansija uz svoje redovne poslove.

 

“Iz istog razloga nije uspostavljen sistem izvještavanja i odlučivanja, te su odluke koje direktno utiču na rashode, obaveze, prihode i imovinu Fonda solidarnosti tokom 2014. godine donošene sa nivoa Vlade, upravnog odbora Fonda ili Republičkog štaba za vanredne situacije, paralelno”, pišu revizori i dodaju kako uopšte nije propisano kako se verifikuju odluke tih organa.

 

Osim kontrola troškova, Fond je zanemario i obavezu da izvještava javnost o svojim troškovima. Zakonom su bili obavezni da na internet stranici Vlade objavljuju mjesečne izvještaje o trošenju novca, ali do kraja 2014. godine nijedan takav izvještaj nije objavljen. Tokom revizije izvještaji nisu bili dostupni ni samim revizorima, pa revizori zaključuju kako oni uopšte ne postoje.

 

“Mišljenja smo da je neophodno najmanje da su takvi izvještaji sačinjavani i mjesečno arhivirani, te da je to dio sistema internih kontrola, sistema finansijskog izvještavanja i uopšte poštovanja Zakona”, opominju revizori.

 

Trezorski izvještaji o transakcijama postoje kod Ministarstva finansija, ali ni oni nisu standardizovani, otkrili su revizori. Kvartalni izvještaji o prikupljenim i potrošenim sredstvima Fonda, koji se podnose Vladi ali i izvještaj o radu Fonda kojeg je Vlada obavezna da uputi Narodnoj skupštini Republike Srpske, “nisu prezentovani reviziji iako su traženi”. Jedino što je revizorima bilo dostupno je Preliminarna informacija o radu Fonda od početka juna 2014. do 5. maja 2015. godine ali ta informacija do kraja revizije nije upućena niti usvojena u Narodnoj skupštini.

 

Željka Cvijanović je na posebnoj sjednici Narodne skupštine Republike Srpske sredinom juna 2014. godine kazala kako će, radi veće transparentnosti, na internet stranici Vlade objavljivati mjesečne izvještaje o trošenju sredstava Fonda.

 

Informacije iz Ureda za odnose s javnošću Vlade RS kažu da je podijeljeno oko 20.000 vaučera i na njima plasirano oko 87 milliona maraka. 

 

Narodni poslanik u Skupštini Republike Srpske Branislav Borenović član je jednog od dva anketna odbora NSRS – onog o djelovanju institucija vezano za poplave, dok drugi anketni odbor nikad nije kompletiran i nije mogao da se bavi radom Fonda solidarnosti.

 

“Kao član anketnog odbora mogu da kažem nešto što je tipično i za jedan i za drugi anketni odbor, da je ovo više formirano kao pokušaj stvaranja predstave od strane vladajuće većine i vlasti da će se nešto raditi po pitanju utvrđivanja odgovornosti po pitanju poplava i evo prošlo je više od godinu, u suštini se ništa nije uradilo i pokazala se njihova namjera da se što više odugovlači sa radom ova dva anketna odbora kako bi to palo u zaborav ili kako bi u nekoj kasnoj fazi samo se dostavio neki pro forme izvještaj koji bi zadovoljio formu a suština bi ostala nedodirnuta ili van očiju javnosti,  građana Republike Srpske”, kaže Borenović i dodaje kako je anketni odbor o djelovanju institucija imao dvije sjednice a da se ne sjeća niti jedne odbora za rad Fonda solidarnosti.

 

Samo imenovanje i mijenjanje članova odbora trajalo je mjesecima. Borenović ni danas nema podatke o trošenju sredstava za koje je vrlo zainteresovan.

 

“Ja nemam podatke”, kaže Borenović i dodaje kako je to sramota.

 

“Vi sad možete pitati da li je to sramota moja, ili skupštine ili generalno društva u kojem živimo ali ja te podatke nemam”, objašnjava Borenović koji je podatke tražio, ali odgovor još uvijek nije dobio.

 

Njega je zanimao detaljan tabelarni izvještaj o tome koliko je sredstava prikupljeno i kome su ona podijeljena i u kojem roku.

 

“Da li je neko preduzeće imalo prioritet u odnosu na nekog čovjeka, građanina, to je nešto što bi trebalo da bude u javnosti prisutno svaki dan, na sajtu, svaka isplata, svaka promjena, svaka uplata, sve je to moralo da bude transparentno”, kaže Borenović i dodaje kako smatra da se “neki podaci možda namjerno ne nalaze tamo gdje bi trebalo, odnosno u javnosti”.

 

 

Transparency International Bosne i Hercegovine primio je 500 poziva iz cijele države vezanih za zloupotrebe pomoći stanovništvu u poplavljenim područjima. Njih 30 je proslijeđeno istražnim organima, kažu iz ove organizacije.

 

“Građani su iznosili svoja zapažanja, tražili informacije te prijavljivali moguće zloupotrebe kako kod podjele novčanih tako i robnih sredstava”, kažu iz Transparencyja.

 

Organizacija je dobila informaciju od policije iz Brčkog, Zenice, Orašja, Jezera, Šamca, Doboj-Juga, Žepča, Maglaja, Banjaluke, Doboja, Bijeljine i Laktaša da su neke od prijava još u fazi istrage a u četiri slučaja je prijava proslijeđena tužilaštvima zbog sumnje da su počinjena krivična djela.

 

Tri anonimne prijave stigle su zbog, kako je opisano, neselektivne i netransparentne podjele pomoći i uručivanja pomoći elektronske platne kartice osobama koje, kako se navodi u prijavama, u poplavama nisu imale štete na imovini u mjestima Balatun i Trnjaci kod Bijeljine.

 

Na osnovu prijave ove organizacije policijska stanica u Laktašima je proslijedila izvještaj Okružnom tužilaštvu Banja Luka zbog davanja elektronske platne kartice osobi koja nije imala štete u poplavama. Osumnjičeni su službenici centralne popisne komisije.

 

U Zenici je prijavljena osoba koja je prijavila lažni broj članova zajedničkog domaćinstva prilikom apliciranja na Javni poziv za odabir korisnika pomoći za sanaciju stambenih jedinica oštećenih u poplavama. Ova prijava je bila osnovana i dostavljen je izještaj Kantonalnom tužilaštvu Zeničko-dobojskog kantona.

 

U svim ovim slučajevima tužilaštva još uvijek nisu donijela odluke.

 

U slučaju prijave u Doboju zbog lažnog prikazivanja štete, Okružno tužilaštvo u Doboju je obustavilo istragu “jer djelo za koje su osumjičeni počinili nije krivično djelo”. Dvije anonimne prijave u ovom slučaju govorile su o dobijanju elektronske platne kartice u slučaju kada je njenom korisniku poplava oštetila samo garažu, ali ne i kuću.

 

“Dalje se u prijavi navodi da su dva člana gradske Komisije za procjenu šteta omogućili uručivanje elektronske platne kartice”, kažu iz Transparencyja.

 

Više od 90 kompanija potpisalo je ugovore sa Fondom solidarnosti za obnovu Republike Srpske. Svaki stanovnik koji je pretrpio štetu u poplavama mogao je dobiti platnu karticu sa po 5.000 maraka za kupovinu kućanskih uređaja, namještaja i građevinskog materijala.

 

U Terenskom istraživanju o djelovanju lokalnih institucija u poplavljenim područjima, koju je napravila organizacija Transparency International, navode se neki od problema sa korištenjem kartica.

 

U Doboju su se stanovnici žalili da je nakon vaučera sve poskupjelo.

 

“Postojale su poteškoće i sa dostupnošću robe, a i sami prodavači su bili oprezni jer je praksa pokazala da vaučeri u početku nisu bili aktivni ili nisu imali pokriće”, navodi se u izvještaju ove organizacije i navodi primjer jedne stanovnice Doboja koju je prodavac poslao po dodatne garancije u banku.

 

 

Slični problemi prisutni su bili i u Bijeljini, gdje je spisak ljudi koji žele podići robu na vaučere nerijetko prelazio hiljadu ljudi. Vrijeme čekanja za nabavku iznosilo je i više od tri mjeseca.

 

Neka su mjesta izostavljena na mapi prodavača koji su potpisali ugovor. Građani Šamca tvrde da moraju putovati u druge gradove kako bi nabavili potrebnu robu, što se veže s dodatnim troškovima, navodi se u izvještaju organizacije Transparency International.

 

U Šamcu su stanovnici rekli kako se vaučeri mogu koristiti, ali da je bilo zloupotreba - odnosno postoje prijave koje ukazuju na to da su vaučere dobili ljudi koji nisu poplavljeni ili za kuću koja je poplavljena, ali u njoj niko ne živi, preko poznanika u komisijama za dodjelu vaučera. Policija je pokretala i istrage u slučajevima preprodaje vaučera preko internet oglasnika, podaci su do kojih je došao Transparency.

 

Za razliku od domaćih institucija, građani su bili jako zadovoljni načinom pomoći stranih organizacija. UNDP je sam angažovao i plaćao dobavljače i izvođače radova za popravljanje onoga što su određivale lokalne administracije.

 

“U svim se mjestima slažu da je UNDP-ova realizacija projekata najefikasinija i da organizacija odmah odgovara na zahtjeve opština/gradova”, jedan je od zaključaka istraživanja Transparencyja.

 

U saradnji sa ovom organizacijom Fond za pomoć u Federaciji uspio je da obnovi mnogo više kuća nego što je to uradio vlastitim sredstvima. Fond je bez pomoći drugih obnovio 170 kuća. Uz pomoć novca opština i stranih organizacija obnovljeno je nekoliko hiljada, dok je Evropska unija kroz UNDP obnovila oko 3.200 do sada, a obnova oko 1,000 je u toku.

 

Jasmin Jaganjac, direktor Federalnog fonda za pomoć nastradalim područjima od prirodne nesreće na teritoriji Federacije, kaže kako je ovih 170 kuća moralo biti kupljeno ili ponovo izgrađeno jer su bile uništene dok je UNDP sufinansirao samo popravku onih kuća koje su se mogle popraviti.

 

Od ukupno 14,3 miliona maraka koliko je imao na raspolaganju, Fond je potrošio četiri miliona maraka na popravku kuća, tri i po na infrastrukturu, dva na malu privredu i više od pet na gradnju kuća.

 

Fond je novac davao opštinama i svaka od 36 opština je imala svoje kriterije i načine pomoći.

“Općine su raspisivale tendere, fond za to nema kapaciteta i nije to radio”, objašnjava Jaganjac i dodaje kako je svaka opština morala Fondu obrazložiti kako će trošiti novac.

 

Jaganjac objašnjava i da su opštine morale pravdati svoje troškove i dostavljati račune. Sve su morala da odobre i opštinska vijeća, dodaje on.

 

“Kriterije općinskih komisija moralo je da odobri općinsko vijeće”, kaže Jaganjac.

 

U jednom se slučaju Fond nije složio sa opštinom. Zenica je za 13 kuća predvidjela više novca nego što je Fond smatrao da je potrebno pa je opština sama pokrila razliku.

 

“Ja kao direktor fonda sam samo štitio svoje pare”, kaže Jaganjac i objašnjava da je Zenica dodala svojih 200.000 maraka na postojećih 100.000 maraka Fonda. “To je njihov problem”, jasan je Jaganjac.

 

On nema sumnji u nezakonito trošenje novca Fonda.

 

“Znam ja šta vi mene pitate, vi dobro pitate ali ko sam ja da sumnjam u nekoga ko je izabran nečijim glasovima, zašto bih ja u tu priču sumnjao”, kaže Jaganjac.

 

 

 

Fond za pomoć nastradalim područjima od prirodne nesreće na teritoriji Federacije BiH je imao problem i sa prikupljanjem novca. Vlada Federacije je usvojila Zakon o finansiranju pomoći za otklanjanje posljedica prirodne nesreće i obnovu područja zahvaćenih prirodnom nesrećom kojim je svim uposlenim u Federaciji mjesečno povlačena jedna dnevnica za pomoć poplavljenima. Birokratskom greškom uposleni u privatnim firmama nisu mogli odbiti odvajanja od plate za razliku od uposlenika u državnoj službi. Ta je greška ubrzo uklonjena ali su podaci o izdvajanjima državnih službenika poražavajući.

 

Od ukupno 7.250 državnih službenika u Federaciji samo njih 550 je pristalo da im se šest mjeseci odvaja po jedna dnevnica mjesečno za pomoć poplavljenima.

 

U Federaciji je sada u pripremi novi, sličan zakon nakon što je ovaj istekao.

 

Još je ostalo ukupno 369 kuća koje Fond treba da obnovi i za to će im trebati 13 miliona maraka, nešto više nego što su ukupno do sada potrošili u te namjene.

 

Na stranici Fonda se navodi kako je sanirano ukupno 2.178 kuća. Jaganjac objašnjava da je to urađeno uz pomoć novca lokalnih zajednica i stranih donatora.

 

UNDP je obnovio više od 3.000 kuća u programu vrijednom više od 80 miliona maraka čiji je cilj da obnovi više od 4.000 objekata, među kojima je i 107 škola i vrtića.

 

Vlada Federacije bila je jedan od većih pojedinačnih donatora Fondu za obnovu, izdvojila je milion maraka, od čega je skoro polovina usmjerena na pokrivanje stručnog i administrativnog rada Fonda. 

 

Upravni odbor Fonda Federacije, koji čine ministri, predstavnici poslodavaca i sindikata, u svom finansijskom izvještaju kaže da je u 2014. godini za rad Fonda izdvojeno 100.000, a za 2015. godinu više od 400.000 maraka “za obavljanje stručnih, administrativnih, finansijskih i drugih poslova Fonda”.

 

Oko milion ljudi u BiH je pogođeno poplavama u maju 2014. godine, a oko 90.000 su privremeno bili van svojih domova, od čega je 40.000 primorano u javne ili privatne smještaje ili se smjestilo kod rodbine ili prijatelja. 

 

Ukupno je oštećeno ili poplavljeno oko 43.000 kuća, a oko 2.000 u potpunosti uništeno, većinom usljed klizišta. Ukupna šteta je procijenjena na oko četiri milijarde maraka.