foto: ustupio D. Vuković

Iskustvo ratnog izvještača pomoglo mu je da izoštri profesionalnu sumnjičavost prema svim zvaničnim informacijama, da insistira na njihovom provjeravanju i da obraća više pažnje na sudbine običnih ljudi u tragičnim događajima. Jedan od najpoznatijih crnogorskih novinara i medijskih eksperata, Dragoljub Duško Vuković, bio je ratni izveštač beogradske “Borbe“ sa tzv. Dubrovačkog ratišta na samom početku rata, kada su snage tadašnje JNA i crnogorske Teritorijalne odbrane, uz zaprepašćenje celoga sveta, nasrnule na taj mediteranski i svetski turistički dragulj i okolno područje. U to vreme Vuković je bio i predsednik Udruženja profesionalnih novinara Crne Gore, a “Borba“ jedan od izuzetno retkih građanskih, antiratnih i prodemokratskih medija u krnjoj Jugoslaviji (Srbija i Crna Gora).

Novinarstvom je počeo da se bavi davne 1979. godine u Radio Titogradu, a tokom novinarske karijere bio je novinar “Monitora“ i Radija Slobodna Evropa, urednik nedeljnog izdanja dnevnika “Vijesti“, kao i šef podgoričkog dopisništva “Borbe“ i lista koji je bio njen naslednik – “Naše borbe“. Kada ga danas pitate u koje je novinare, koji su u Srbiji i Crnoj Gori izveštavali sa hrvatskog i bosanskohercegovačkog ratišta, svojevremeno imao poverenja, on će reći – u one koji su radili za “Borbu“. Dobitnik je prestižne nagrade za novinarstvo “Staša Marinković”.

Vuković je jedan od osnivača i predsednik PRO NEN, nevladine organizacije za razvoj novih elektronskih medija i njegovanje kulture komunikacije, čiji je projekat online novina PCNEN (www.pcnen.com ). Na tom portalu piše blog. Dugogodišnji je instruktor novinarstva, a sada je i predsednik Skupštine podgoričkog Medija centra.

Kažete da ste ukupno 15 dana bili ratni izveštač? Sa kojeg područja i za koji medij (ili medije)? Da li je to bio samo profesionalni zadatak ili i vaš lični i profesionalni izazov, odnosno želja da izveštavate sa područjima zahvaćenim ratom i zločinima?

Izvještavao sam sa tzv. Dubrovačkog ratišta i to nedugo nakon početka kampanje tadašnje JNA i jedinica Teritorijalne odbrane SR Crne Gore. U to vrijeme sam bio šef dopisništva za Crnu Goru beogradskog dnevnog lista “Borba” i izvještavanje za taj medij bio je dio moje profesionalne obaveze. To što je moj status ratnog izvještača trajao kratko je proishodilo iz činjenice da sam, kao predsjednik Udruženja profesionalnih novinara Crne Gore, ranije bio uključen u program jednomjesečne studijske posjete SAD preko Američkog kulturnog centra u Crnoj Gori. Uredništvo “Borbe” je imalo razumijevanje za moj odlazak u SAD. Kada sam se vratio, Dubrovačko ratište je izgubilo na značaju, jer se avet rata i zločina razmahala u drugim dijelovima nekadašnje Jugoslavije.

Gledajući iz sadašnjeg ugla, kakav je uticaj taj kratak ali intenzivan period ostavio na vas lično i na profesionalnu karijeru? Šta ste tada naučili ili novo saznali?

Ovo iskustvo je definitivno utvrdilo moja antimilitaristička uvjerenja i moju odlučnost da odbijam nekoliko kasnijih poziva da budem mobilisan. Tražila me je i vojna i civilna crnogorska policija, ali sam, srećom, u nekoliko navrata uspio da izbjegnem hapšenje. Iako kratkotrajno, iskustvo ratnog izvještača mi je pomoglo da izoštrim profesionalnu sumnjičavost prema svim zvaničnim informacijama, da insistiram na njihovom provjeravanju i da obraćam više pažnje na sudbine običnih ljudi u tragičnim događajima.

Znao sam to i ranije, ali me je iskustvo ratnog izvještača dodatno uvjerilo u to da je za pošteno svjedočenje o onome što se vidi i čuje potrebna lična novinarska hrabrost i poštenje, ali i podrška redakcije za koju novinar radi.

Kako ste dolazili do pravih informacija, koje su bile zasute ratnom propagandom?

Izvještačima su stajale na raspolaganju tri vrste izvora: zvanične informacije vojnih vlasti koje su kontrolisale dio teritorije Hrvatske, informacije koje je emitovao Radio Dubrovnik i informacije do kojih se dolazilo ograničenim boravkom u zoni ratnih dejstava i u razgovoru sa ljudima, bilo da su to bili pripadnici JNA ili hrvatski civili. Ja sam svakodnevno odlazio na teren, a naš lokalni saradnik iz Herceg Novog je imao zadatak da sluša Radio Dubrovnik. Naš dnevni izvještaj je uključivao sve relevantne informacije do kojih smo uspjeli da dođemo iz svih izvora.

Kakva iskustva ste imali sa urednicima, da li su oni želeli da objavljuju sve one informacije do kojih ste dolazili? Da li je bilo slučajeva cenzure?

Dnevnik “Borba” je imao jasnu uređivačku politiku što se tiče rata na postoru nekada zajedničke države. Ona je bila izrazito antiratna i to je bila ogromna komparativna prednost za mene kao novinara. Sjećam se da su izbjeglice iz Konavala koje sam sretao u Cavtatu pristajale da razgovaraju sa mnom kada bi čuli da izvještavam za “Borbu”. Imali su povjerenja u taj medij.

Šta smatrate svojim najvećim profesionalnim i ljudskim uspehom iz tog perioda?

Dolazak na teritoriju koju sam znao iz doba mira a koja je sada svjedočila o varvarstvu mojih zemljaka za mene je počeo snažnim emotivnim šokom. Jedna od scena mi se tako snažno urezala u sjećanje da se uvijek jasno obnovi kad god govorim o tim vremenima – pripiti rezervista, moj zemljak, stoji na terasti kuće u varošici Grude i iz nečijeg porodičnog albuma baca fotografije, dok u pozadini gori druga kuća. Uprkos tom šoku, uspio sam da zadržim profesionalnu emotivnu distancu, koja je kasnije bila prepoznatljiva u mome novinarskom radu.

Iz toga kratkog perioda ima i epizoda u kojoj sam uradio nešto na šta sam ponosan. Iz Herceg Novog sam uspio da prokrijumčarim gospodina iz Srbije koji je, prije rata, radio na aerodromu ‘Čilipi’ i koji ništa nije znao o sudbini svoje supruge koja je ostala kod roditelja u Cavtatu. Dovezao sam ga u Cavtat, gdje je našao suprugu živu i zdravu, i vratio ga u Herceg Novi.

Kakva su vaša iskustva sa kolegama? Da li ste svedočili na licu mesta primerima lažnih vesti i ratne propagande?

Većina novinara koji su tada izvještavala sa Dubrovačkog ratišta za crnogorske medije i medije iz Srbije upražnjavali su tzv. patriotsko novinarstvo, što se ogledalo u neupitnom prenošenju propagandističke zvanične retorike, koja je dodatno bila začinjavana.

Neki od izvještača tadašnjih crnogorskih državnih medija mogli su se vidjeti odjeveni u vojničke uniforme i sa oružjem u rukama.

Gde su sada i šta rade kolege u Crnoj Gori koji su bili ratni propagandisti?

Neki su umrli, neki su nestali neznano kuda, a jedan manji broj je i dalje aktivan u medijima.

Po vašim saznanjima, novinari koji su izveštavali neprofesionalno sa ratišta, da li su to činili samoinicijativno (smatrajući, kako kažete, da je to patriotski čin) ili je to bila posledica cenzure i naredbe urednika? U kojoj meri su oni bili povezani sa lokalnim civilnim i vojnim vlastima?

Svako vrijeme nađe svoje ljude. Tadašnji crnogorski državni mediji (dnevnik ‘Pobjeda’, nacionalni radio i televizija – tada RT Titograd) su bespogovorno pratili proratnu politiku crnogorske vlasti, koja je blagovremeno pripremila medije i ljude u njima za propagandnu obradu terena.

Koliko se po vama danas u medijima Crne Gore govori o tom periodu? Da li se taj period na neki način medijski zloupotrebljava zarad aktuelnih političkih pritisaka?

Nažalost, samo je sporadično ova tema bila aktuelizovana (uglavnom za potrebe politike) ali nikada ozbiljno istražena i produbljena.

Čini se da se neka vrsta ratnopropagandnog novinarstva vratila u region, pre svega u Srbiji, na velika vrata. Kako se protiv toga boriti?

Jedina formula za borbu protiv ratnopropagandnog novinarstva je snaženje nezavisnih medija i podrška hrabim i istinoljubivim novinarima.

Tekst je napisan u sklopu projekta "Novinarstvo kao prvi nacrt historije" kojim se dokumentuju iskustva novinara koji su svjedočili pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju. Projekat implentiraju Mediacentar Sarajevo i Digitalni arhiv Infobiro.

___