Protesti i kontraprotesti, nazivanje kritičara vlasti stranim plaćenicima, i mnoge druge paralele, u Republici Srpskoj atmosfera kao u Makedoniji.

foto: žurnal

U Makedoniji traju protesti protiv odluke predsjednika republike Gjorgea Ivanova da zaustavi istragu o mogućoj zlouporabi funkcije od strane bivšeg premijera Nikole Gruevskog i još 55 političara, biznismena i državnih službenika, mahom iz vladajuće stranke. Odluka je bila samo povod za „Šarenu revoluciju“, kako građani Makedonije popularno nazivaju te proteste, dok su razlozi puno dublji. Najkraći i najjednostavniji opis tih razloga je potpuna partizacija države i državnih resursa.

Slični protesti opozicije i civilnog društva protiv aktuelne vlade, održani su 14. maja u Banjaluci. Posmatrajući obje situacije, lako je bilo pronaći sličnosti između skupova u Banjaluci i Skopju. U Republici Srpskoj je vladajuća koalicija odgovorila organiziranjem kontraprotesta, a istu strategiju godinama unazad primjenjuje i makedonska vlast. Također i zahtvjevi za formiranjem prelazne vlade koja će pripremiti i sprovesti fer izbore kao i kao i uvođenje prinudne uprave koja će javni servis staviti u funkciju nepristrasnog i objektivnog informisanja su samo dio tih sličnosti. Brojne slučnosti se vide i u načinu izvještavanja medija o protestima, što je tema ovog teksta.

Izmišljeni neprijatelj

Mediji u Republici Srpskoj su prije protesta svakodnevno informirali o postojanju pouzdanih informacija da u Banjaluku dolaze pojedinci i ekstremističke grupe iz regiona, čije namjere nisu dobre, a protest opozicije je bio proglašen za visokorizičan događaj kakav grad ne pamti. Sudeći po tim medijskim izvještajima, ekstremisti su trebali da sprovedu paklene planove, da ruše institucije, pokopaju entitet.

Protesti i u Makedoniji često se predstavljaju kao prijetnja po nacionalnu sigurnost, a cilj je da se prouzrokuje strah i demotiviše ljude da izađu na proteste. Pa tako, i izbjeglička kriza koristi se kao argument protiv održavanja protesta: po pisanju medija, policija umjesto da  čuva granicu i spriječava moguće infiltriranje terorista skrivenih među izbjeglicama, ona mora da obezbijeđuje prosvjedne skupove, čime se dovodi sigurnost države u pitanje. Na taj način, protesti su predstavljeni kao čin upuren protiv države, a ne protiv vlade.

Teorije zavjere kao relevantne informacije

U izvještajima sa protesta u oba grada, provladini mediji su uglavnom isticali moguće strašne posljedice koje mogu proizvesti najavljeni protesti, a skrivali su se uzroci koji su doveli do protesta. Isto tako, u medijima se često navodi da demonstranti rade za interese stranih država, a da njihove tajne službe ili drugi centri moći obučavaju i plaćaju demonstrante da ruše legitimnu vlast. Termini stranici plaćenici i izdajnici koriste se i u BiH i Makedoniji. Provladini mediji potenciraju da iza protesta stoje aktivisti nevladinih organizacija koji su zapravo strani plaćenici.

Tako javni servis u Republici Srpskoj RTRS nekoliko dana prije i poslije protesta je izvještavao da „Soroš finansira proteste opozicije u RS“. Ta vijest preuzeta je sa internet portala pressrs.ba. Autor teksta na tom portalu nije potpisan, a ne može se pronaći ni ime glavnog urednika niti imena zaposlenih. Ista vijest o stranom finansiranju protesta opozicije, samo nekoliko sati kasnije, demantirana je na tom portalu. Ali bez razlike, priča je i dalje aktuelna na ekranima javnog servisa.

Slično i u Makedoniji, veliki broj priloga na televiziji bazira se na netačnim ili polutačnim informacijama sa portala koji nemaju ni adresu niti impressum. Takve informacije se vrlo često prenose u cjelosti, bez ikakve intervencije ili provjere, čime dobijaju kredibilitet i multiplicira se njihov efekat u javnom diskursu.

Dehumaniziranje političkih suparnika i nevladine organizacije

Apsolutno ista naracija kao i kod provladinih medija u Makedoniji, i u Bosni i Hercegovini se koriste termini kao stranici plaćenici i izdajnici. To je još jedna karakteristika koja povezuje medijske modele obje zemlje.

Takvo okruženje nepovoljno se održava i na sigurnost novinara, posebice onih čiji izvještaji ne idu u korist vlade. Takvi novinari targetirani su kao antidržavni elementi, a kao rezultat toga, stvara se atmosfera za obračun sa neistomišljenicima i napade na novinare.

Sudeći po novinarskim napisima, troje novinara su fizički ili verbalno napadnuti tokom protesta. Novinar Hrvatskog RTL-a je bio fizički napadnut, dok troje uposlenika BN televizije iz Bijeljine, dvoje novinara i snimatelj, bili su podložni verbalnim napadima. Član vladajuće strane je jednog od novinara upotrijebio nazvao novim Gebelsom jer je, kako navodi, tokom izvještavanja umanjio broj demonstranata na provladinom skupu.  

Primjeri izvještavanja medija sa protesta potkrijepljuje tvrdnju da su medijske slobode na Balkanu na jako niskom nivou, na šta ukazuju brojni izvještaji domaćih i međunarodnih organizacija. Brojni su razlozi, od ekonomskih problema, političkih pritisaka, ali i nizak nivo profesionalizacije medija, nedostatak solidardnosti među novinarskom strukom, politički klijentelizam i drugi. Ovu su ujedno hronični problemi medijske scene, koji u kriznim situacijama, kao što su protesti, postaju još naglašeniji i dramatičniji.

Novi autoritarizam

Ovo što se dešava u Bosni i Hercegovini i Makedoniji, i drugdje slično, ima i naučno objašnjenje u analizi dvojice akademika. Ruski profesor ekonomije na Pariskom institutu za političke studije i glavni ekonomist Europske banke za obnovu i razvoj, Sergej Guriev, i profesor političkih nauka na Kalifornijskom univerzitetu u Los Angelosu, Daniel Treisman, u skorašnjem istraživanju naslovljenom „Novi autoritarizam“, ističu da mediji imaju krucijalnu ulogu u održavanju i uspostavljanju nove forme nedemokratskih režima.

Današnji diktatori, tvrde Guriev i Treisman, opstaju na vlasti ne kao rezultat upotrebe sile ili ideologije već zato što uspijevaju da ubijede ljude da su kompetentni. Za razvoj i opstanak te „nove forme diktature koje se baziraju na manipulaciji informacija umjesto nasilja“ nisu potrebni slobodni i profesionalni mediji već oni kontrolirani tvrde Guriev i Treisman.

„Novi autokrati koriste propagandu, cenzuru i druge informacijske trikove kako bi povećali svoj rejting i ubedili građane da su bolji od dostupnih alternativa. Oni gaje neodređenu odbojnost prema Zapadu: Orban je ismevao evropsku političku korektnost i odbacivao konkurentnost iako je istovremeno od Evropske unije tražio pomoć za razvoj. Novi autokrati podmićuju vlasnike medija ugovorima za reklame, prete tužbama za klevetu i podstiču prorežimske investitore da kupuju važne medije“.

Očigledno, od Erdoganove Turske do Orbanove Mađarske, naracije su iste. Izmišljaju se neprijatelji, teorije zavjere nude se kao relevantne informacije, oni koji razmišljaju drugačije su neprijatelji, a nevladine udruge i aktivisti su po pravilu strani plaćenici. A mediji? Oni mogu da rade slobodno, ali pod uslovom da izvještavaju pozitivno za vladajuće elite, u suprotnom, postaju društveni neprijatelji.