Brzina i „blizina“ informacije, proteklih dvanaest mjeseci, ujedinile su nezadovoljstvo Arapa u šest država, pokazujući ostatku svijeta posve novu moć koju mediji imaju - revoluciju je pokrenula emitovana slika čovjeka iz naroda, a ne harizmatski vođa.

Da li su politička dešavanja u Tunisu, Egiptu, Libiji, Jemenu, Siriji i Bahreinu, posljedica uticaja novih medija Twitter-YouTube-Facebook-a ili dostupnosti televizije siromašnom i nepismenom arapskom narodu?

O danu kada je počela pobuna, nazvana „arapskim proljećem“, nema dvojbe: 17. decembara 2010. u znak protesta zbog zaplijenjene robe, zapalio se Tunižanin Mohamed Bouazizi. Reagovao je narod Tunisa, pa onda Egipta i Libije, gdje su u protestima smijenjeni višedecenijski predsjednici. Pobuna se proširila na Jemen, gdje će višegodišnji diktator Saleh vjerovatno mirno predati vlast, te Siriju, koja je ivici građanskog rata, kao i na Bahrein, gdje je pobuna ekspresno ugušena.

„Arapsko proljeće“ iznenadilo je svijet ali ne i pažljive posmatrače dešavanja u navedenim zemljama.

Potkopavanje uticaja pismene elite

Pišući hronološki i kritički tekst¹ o zemljama u kojima je islam dominantan, profesor doktor na Fakultetu islamskih nauka u Sarajevu, Enes Karić, je prije osam godina na neki način predvidio reakciju Arapa na razvoj novih medija tvrdeći da „širenje informacijske tehnologije i posebno revolucija u audio-vizuelnoj komunikaciji potkopava autoritet pismene elite“. Karić je sugerisao da se u tim zemljama promijenila kulturna i demografska ravnoteža između urbanog i ruralnog stanovništva te stvario „ogroman novi proletarijat tek urbaniziranih migranata, osjetljivih na poruke populističkih propovjednika i demagoga“.

Prošle godine, netom prije „arapskog proljeća“, novinar i publicista Eric Margolis u sarajevskom dnevniku „Oslobođenje“ napisao je: „Dok je ostatak svijeta, s izuzetkom Crne Afrike, jurišao u 21. stoljeće, muslimanski je svijet ostavljen u prašini.“²

Autor je u istom tekstu napisao da je arapska mladost bijesna zbog „rastuće korupcije, nekompetentnosti, brutalnosti i pokoravanju slabih vlada njihovih zemalja zapadnim interesima“. Margolis je zaključio da se „osnivanje Al Jazeera od progresivno nastrojenog emira od Katara šejha Hamida bin Halife alTanija, pokazalo kao duboko revolucionaran, pozitivan čin u modernoj historiji Bliskog istoka“.

Novom proletarijatu, putem televizije, postale su dostupne necenzurirane slike svijeta. Arapi su vidjeli i „čuli“ vlastitu bijedu i osmotrili raskoš zapada. Iako su državni mediji u zemljama „arapskog proljeća“ bili kontrolirani, informacije su bile dostupne putem TV kanala emitiranih preko satelita. Štampani mediji su na javnost imali mali ili nikakav uticaj, jer prema podacima iz Egipta koji se smatra nautjecajnijom arapskom zemljom, čak 40 posto stanovništva je nepismeno.

Moć televizije

Međutim, to nije prvi slučaj uticaja medija na dešavanja u arapskim zemljama. Više puta ovu tvrdnju ponovili su predavači kairskog Univerziteta za masovne komunikacije (Faculty of Mass Communication - Cairo University) kojeg su posjetili, u maju prošle godine, novinari iz BiH među kojima je bila i potpisnica ovih redova. Dr. Muhamed Nabil Talab objasnio je da se smatra da je upravo Izrael 1956. godine napao Egipat, između ostalog i zbog sadržine programa „Voice of the Arabs“.  Riječ je o radiju čiji je osnivač tadašnji egipatski predsjednik Gamal Abdel Nasser, ustanovljen sa namjerom da se obraća arapskom narodu. Bio je to dugo godina megafon njegove „panarapske politike“.

Predavači na kairskom univerzitetu ponašanje državnih medija u njihovoj zemlji ilustrovali su primjerom: državni mediji ignorisali su dešavanja na trgu Tahrir; prikazivali su tri čovjeka, a ne hiljade demonstranata. No, Al Jazeera Mubasir je počela prva izvještavati. Onda se uključila i Al Jazeera English. Nakon što je predsjednik Hosni Mubarak podnio ostavku i državni mediji su počeli izvještavati o dešavanjima u Egiptu.

„Narod više nije vjerovao ovdašnjim televizijama. Podsjetilo je to na 1967. godinu kada su državni mediji izvještavali o velikim vojnim uspjesima i brojnim srušenim izraelskim zrakoplovima, dok je Egipat gubio rat“, objasnio je kairski univerzitetski profesor Walid Fathalah. Istakao je vrlo važnu činjenicu da mediji „tokom revolucije nisu znali kuda sve to vodi niti ko će biti pobjednik“.

Stvarna uloga novih medija

Dopisništvo Al Jazeera-e u Kairu se 1. februara obratilo blogerima i građanima za pomoć u održavanju izvještavanja iz neredima pogođenog Egipta.

Britanski Guardian prenio je vijest da je šest novinara uhapšeno nakon što je izvještavanje Al Jazeera-e o ustanku u Egiptu ocijenjeno kao pristrasno i naklonjeno protestima protiv vlade. Nakon toga, Al Jazeera je uputila javni poziv građanima Egipta da iskoriste internet društvene mreže u izvještavanju o protestima i ponudila svoje internet domene za njihovo objavljivanje. Posjeta web sajtu Al Jazeere, koja je prenosila live stream dešavanja, skočila je 140 posto. No, ipak je logično pretpostaviti da sajt te televizije, bez obzira na statistike, nije posjetilo mnogo Arapa iz ranije navedenih razloga: nisu imali kompjutere niti internet. Znači, gledali su samo ono što je bilo dostupno preko satelita.

Jihad Turk, direktor Odjela za religiju Islamskog centra Južne Kalifornije, na trodnevnoj konferenciji o međureligijskom dijalogu, koju je organizovao Međunarodni centar za međureligijski dijalog iz Dohe³ kazao je da u Egiptu samo oko pet posto stanovništva ima pristup internetu, ali zato 80 odsto ima pristup televizijskim kanalima koji emituju svoj program putem satelita. Turk je istakao da bi to “mogao biti dobar primjer da je Al Jazeera igrala značajniju ulogu u popularizaciji revolucije u Egiptu, dok tradicionalne elektronske medije, poput onih koji egzistiraju tamo, država lakše kontroliše, društvene medije je mnogo teže cenzurisati”. Istine radi, na istom skupu, Jesse Jackson, američki svećenik i borac za ljudska prava, kazao je da „arapsko proljeće“ predstavlja prekretnicu u načinu komunikacije-obrazovanja-organizovanja. Njegov stav je da su „društveni mediji: Twitter, YouTube, Facebook, smartphone-i, postali sredstvo, koje u kombinaciji sa društvenim i političkim akcijama pomažu oblikovanju novih demokratskih pokreta”.

Nadalje, Medina Džanbegović-Mohamed, Bosanka koja nekoliko godina živi u Egiptu, izlaže kontra argumente navodeći primjer Libije u kojoj su internet (i to ne sve stranice) mogli  koristiti stranci po hotelima, te izabrani Gaddafijevi ljudi u policiji i vojsci. Facebook u Libiji skoro nikada nije radio. Tripoli ima samo jedan bioskop i to sa starim, cenzuriranim igranim filmovima.

Proljeće koje još traje

„Arapsko proljeće“ i dalje traje, a otpor režimima pruža se i putem medija. Koliko na to utiče Al Jazzera govori činjenica da su toj televiziji vlasti Egipta, koji je najuticajnija arapska zemja, odugovlačile sa izdavanjem dozvole za rad, a u septembru prošle godine su upadali dva puta u njihove urede. Nedavno na internet stranicama pojavilo se pismo iz Kaira pokretima Okupiraj/Dekoloniziraj, i svim drugim pokretima solidarnosti koji apeliraju da je „diktator otišao, ali vojni režim je ostao“. Iz Kaira pišu da je uhapšen još jedan njihov prijatelj bloger. Pisanjem ambasadama Egipta, pisanjem o Egiptu, oni mole da se pomogne njihova revolucija tj. izvrši pritisak na vlasti. Sudeći prema tim glasovima koji se konstantno čuju u novim medijima i na Al Jazzera-i, „arapsko proljeće“ je talas koji traje.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

¹ „Uspjesi i promašaji islamske države“, Ljiljan br.535, str.70, 21/04/2003.
² Oslobođenje br.22.911, str.36, 08/10/2010
³ Dani br. 751.