Preduzeća sa lažnom adresom u Laktašima

Novoizgrađeni Tržni centar u laktaškom naselju Trn, odaje moć modernog biznis centra, koji bi, prema opštinskoj evidenciji, trebalo krasiti 36 sjedišta preduzeća. Umjesto tolikog broja preduzeća, u ovom polupraznom objektu se danas nalazi svega nekoliko privrednih subjekata. Uglavnom je riječ o preduzetničkim radnjama, bankama i ugostiteljskim objektima.

Kancelarije zjape prazne, a većina od tih preduzeća postoje samo na papiru. Imaju aktivan poreski broj, ali pogrešan telefonski broj i adresu. Telefonski brojevi, dati pri registraciji u Opštini, zapravo su privatni brojevi ljudi koji nemaju nikakve veze sa pomenutim preduzećima.

Istraživanje Mediacentra je pokazalo da nedovoljna kontrola novoosnovanih preduzeća od strane opštinskih inspekcijskih organa otvara sumnju da su neka od tih preduzeća „fiktivna“ i da postoje radi nelegalnog sticanja dobiti.

Sudski organi su do sada procesuirali nekoliko „fiktivnih“ preduzeća iz Laktaša za nelegalno poslovanje i poresku utaju. Najpoznatiji je slučaj preduzeća „Ploter trade“ iz Laktaša, i Željka Manojlovića koji je osuđen 2004. godine na dvije godine zatvora i 50.000 maraka kazne zbog "pranja" 18 miliona maraka za više od 100 firmi iz cijele BiH.

„Kod nas je uglavnom kontrola skoncentrisana ili na pojedine djelatnosti ili na velike poreske obveznike, gdje se misli da se može utajiti puno novca, tako da i novoosnovani praktično prolaze i mi to saznamo tek kad se stvar odmota na neki način“, objašnjava Damir Miljević, ekonomski analitičar.

U opštini Laktaši, po projektu „Brza procedura“, moguće je registrovati  preduzetničku radnju i djelatnost za jedan dan. I registracija preduzeća u opštini, prema riječima opštinskih referanata, obavlja se u najbržem mogućem roku.

Kada se završi proces registracije, na opštinskim inspekcijskim organima je da provjeravaju dalje poslovanje novoosnovanih preduzeća i preduzetničkih djelatnosti.

Opštinska inspekcija, pravdajući to nedostatkom kadra i mnogobrojnim privrednim subjektima na teritoriji opštine, ne vrši čestu kontrolu registrovanih preduzeća koja, s druge strane, ne  prijavljuju preseljenje na drugu lokaciju niti otpočinju stečajni ili likvidacioni postupak.

Postoje li nepostojeća preduzeća?

Preduzeća Surjan d.o.o.; Olimp-prom ex; Eko-way;Gavro & Simone; Graovac trade; Tadić group; MS Group; Trkulja promet i Šobota eksport, samo su neka od nepostojećih preduzeća sa sjedištem u ulici Dositejeva broj 2 u laktaškom naselju Trn. Prema opštinskoj evidenciji, ova preduzeća i dalje imaju aktivan poreski broj a nisu prijavili preseljenje na drugu lokaciju, što su, prilikom pomjene lokacije, dužni učiniti.

Ukoliko su prestala sa radom, ova preduzeća su morala pokrenuti stečajni ili likvidacioni postupak kod nadležnog suda, te odjaviti preduzeće u Opštini.

U odjeljenju za inspekcijske poslove opštine Laktaši nisu upoznati sa slučajem polupraznog tržnog centra u Ulici Dositejeva broj 2, niti raspolažu informacijom gdje su i postoje li uopšte pomenuta preduzeća.

„Pretpostavljam da od ovih preduzeća pola sigurno ne radi, a nikad nije pokrenut stečaj ili likvidacija. Jer likvidirati ili odvesti preduzeće u stečaj košta i pretpostavljam da od ovih, ne znam koliko firmi sigurno ne radi ili su osnovali drugu firmu na nekom drugom mjestu. Toga ima koliko hoćete“, pokušala je objasniti Ljiljana Kojadinović, načelnica Odjeljenja za inspekcije poslove opštine Laktaši.

Iz odjeljenja za privredu i društvene djelatnosti opštine Laktaši, nisu dostavili tražene informacije o vlasnicima pomenutih preduzeća i datumu registracije, tvrdeći da davanje takvih informacija nije u njihovoj nadležnosti.

Nada Prpić, član opštinske Komisije za utvrđivanje tehničke ispunjenosti uslova koje moraju ispunjavati poslovni prostori preduzeća, potvrdila je da je Komisija već provjeravala prostorije u Tržnom centru u Trnu i da te prostorije ispunjavaju uslove tehničke opremljenosti.

„Tamo su mahom kancelarije i banka. U  prizemlju ima nekoliko radnji, a obično su kancelarije. One budu opremljene - radni sto, stolica, telefon... Pogodne su za posredničke djelatnosti, te za sjedište i administrativne poslove preduzeća“, kaže Nada.

Nadležnost za kontrolu preduzeća imaju republička i opštinska inspekcija, kao i inspekcija Poreske uprave.

„Sva odgovornost za postojanje takvih firmi je, prije svega, na onima koji osnivaju, ali i na kontroli. Na kontrolnim organima je da provjeravaju da li ste vi na adresi na kojoj ste rekli da jeste, da li su vaši prihodi onoliki koliki jesu itd... Kod nas je uvijek problem kontrole, svi se prave ludi“, smatra Miljević.

Prema njegovim riječima, nedostatak inspekcijskog kadra ne može biti razlog neefikasne kontrole preduzeća jer  Bosna i Hercegovina ima najveći broj poreznika po privrednom subjektu u Evropi.

S druge strane, načelnica odjeljenja za inspekcijske poslove opštine Laktaši ulogu inspekcije ne vidi samo u čestim kontrolama:

„Nije smisao inspekcije da izlazi svaki čas na teren. Nama nije smisao da našim privrednicima onemogućimo rad, već da se, uz našu saradnju, subjekti ponašaju u skladu sa Zakonima. Pravo da Vam kažem, ne ide se tako često, sem kod prijava. Ali sama kontrola, od prilike svakih godinu dana. Imali smo analizu koja je pokazala da se obično uočene greške ne ponavljaju. U pojedinačnim situacijama se uoči nepoštovanje zakona, ali uglavnom se ne ponavljaju.“

Jednostavna procedura i (ne)mogućnost zloupotrebe javnog položaja

Sistem „Brze procedure“ u opštini Laktaši, omogućava da zaduženi opštinski referent, nakon što preduzetnik podnese Zahtjev za registraciju, pribavlja Rješenje o odobrenju osnivanja preduzetničke radnje, jedinstveni identifikacioni broj (JIB), prijavljuje preduzetnika kod fonda PIO i Fonda zdravstvenog osiguranja, i čitav proces se završava za jedan dan.

Kod registracije preduzeća, ta procedura je nešto duža jer je neophodno preduzeće najprije registrovati u nadležnom Registarskom sudu. Opštinska komisija provjerava ispunjenost uslova preduzeća u pogledu tehničke opremljenosti, zaštite na radu, zaštite i unapređenja životne sredine, kao i drugih propisanih uslova koje moraju da ispunjavaju poslovni prostor, uređaji i oprema.

Pojednostavljena procedura registracije, do sada se pokazala dobrim potezom, jer je, u ovoj opštini, registrovano 956 poslovnih subjekata.

U Odjeljenju za privredu i društvene djelatnosti opštine Laktaši tvrde da pojednostavljena procedura registracije ne ostavlja mogućnost zloupotrebe javnog položaja lica zaposlenih u opštinskoj administraciji, jer se registracija vrši isključivo na osnovu dokumentacije koju preduzetnici dostavljaju ovom odjeljenju.

“Ne kažem da je to nemoguće, malverzacija može biti, falsifikovanih dokumenata može biti. Međutim, to je već stvar neke druge institucije. Kada su preduzetnici tražili da se registruju, bili su regularno u sudu prijavljeni i imali su Ugovor o zakupu na određenoj adresi, ali na nama nije dalje da istražujemo. On je možda napravio Ugovor sa nekim gazdom poslovnog prostora i tu je registrovao svoju djelatnost. Da li je tu bio mjesec, dva, tri ili pet, to je na nekom drugom da utvrdi. Tu su inspekcijski organi koji dalje kontrolišu svako odobrenje za rad“, objašnjava Brankica Zelić, načelnica odjeljenja za privredu i društvene djelatnosti Opštine Laktaši.

Iz Ministarstva za ekonomske odnose i regionalnu saradnju Vlade Republike Srpske, odbacuju svaku mogućnost zloupotrebe javnog položaja lica zaposlenih u opštinskoj administraciji, prilikom registracije privrednih subjekata.

Službenici u opštinskim odjeljenjima za privredu i društvene djelatnosti i odjeljenju za inspekcijske poslove tvrde da im nikada niko nije ponudio mito. U slučaju da prihvate mito, sleduje im disciplinska kazna i otkaz, ističi u opštini i dodaju da su uprkos svim navodima o korupciji uspjeli zadržati dobar poslovni imidž.

Fiktivna preduzeća i greška u koracima

„Kad se vrši zloupotreba registracije, onda se to najčešće radi tako što se biznis osniva na nekog drugog čovjeka ili putem falsifikovanih ličnih dokumenata“, objašnjava Miljević i dodaje da je nekoliko godina ranije bila opšta pojava da se ljudima, koji nemaju nikakve veze sa poslom, plati 1000 - 2000 KM i na njihovo ime se otvori firma. Fiktivni vlasnik ne plati poreze, pokupi novac i ode. Kad se sve otkrije, naivni „osnivač“, ostane sa fiktivnom firmom koja nije plaćala obaveze društvu.

Željko Manojlović je, u toku 2003. godine, kod Osnovnog suda u Banjoj Luci osnovao četiri preduzeća na imena nepoznatih ili nepostojećih osoba. Tako je registrovao „Ploter Trade d.o.o.“ Laktaši na ime Zoran Radojčić; „MR Trade d.o.o.“ Banja Luka na ime Miroslav Radošević; „Delta Prom d.o.o.“ Banja Luka na ime Novko Malešević i „Produkt Co d.o.o.“ Banja Luka na ime Savić Slavoljub.

Novi zakon o privrednim društvima
Od 01.jula 2009. godine, stupa na snagu Zakon o privrednim društvima, kojim se pojednostavljuje proces registracije preduzeća. Novim Zakonom se napušta koncept prethodnog utvrđivanja ispunjenosti uslova za rad preduzeća, tako da preduzeće može da otpočne sa radom nakon registracije kod nadležnog suda i registracije u Poreskoj upravi, a ispunjenost uslova za rad naknadno provjerava nadležna inspekcija. Na pitanje hoće li novi zakon povećati mogućnost zloupotrebe, Miljević odgovara: „Neće. Kontrola zloupotrebe je u rukama kontrolnih organa. Prema tome, sam zakon i procedura posebno ne mogu da utiču na to. Ako sam ja namjerio da napravim fiktivnu firmu, zakonodavac me ne može spriječiti jer on ne zna da će ta firma biti fiktivna ili stvarna. A cilj bi morao biti da se proces registracije pojednostavi i bude brži, a da kontrola bude što rigoroznija. Znači, to je model“.

U postupku sudske registracije korištene su "fotografije i druge identifikacijske oznake nepoznatih lica", navedeno je iz Tužilaštva BiH. Ova preduzeća nisu imala sjedišta na naznačenim adresama, niti bilo kakvu računovodstvenu, niti poreznu evidenciju. Nisu imali ni zaposlenih radnika.

"To je sve izmišljeno. Manojlović to nije mogao da uradi sam. Postoji osoba koja je to uradila, ali Manojlović neće da kaže o kome je riječ", naveli su iz Državnog tužilaštva a prenijeli sarajevski Dani.

Ništa manje interesantan je i slučaj fiktivnog preduzeća "Darko-produkt" iz Laktaša čiji je vlasnik Darko Kukić utajio 16,8 miliona KM poreza, za šta je i osuđen.

Damir Kulić, vlasnik fiktivnog preduzeća „Uzor Group d.o.o.“ Trn Laktaši, osuđen je 2006.godine, na tri godine zatvora i novčanu kaznu od 80.000 KM zbog krivičnog djela pranje novca. U nagodbi koju je sklopio sa Tužilaštvom BiH, je priznao da je registrovao firmu i otvorio transakcijske račune, sa namjerom da se preko njih vrši legalizacija nezakonito stečenog novca.

Međutim, tvrdi Miljević, ne može se spriječiti registracija, tj. osnivanje takvih preduzeća. Time se narušava sloboda preduzetništva. U trenutku registracije se ne zna da li je preduzeće fiktivno ili stvarno, ali to ostaje na kontrolnim organima da provjeravaju.

Prema riječima ovog ekonomskog analitičara, dva su najčešća načina na koja vlasnici fiktivnih preduzeća prave grešku koja ih razotkriva.

Jedan način je da se ne plaća dobavljačima. Uobičajni metod je da firma, poslujući sa nekom drugom firmom, stiče povjerenje, naručujući manje količine proizvoda što redovno plaća. Zatim ispostavi veliku narudžbu, koja je pet do deset puta veća nego što je bio do tada slučaj, i to ne plati. Tragom toga, dobavljači pokušavaju pronaći gdje je firma registrovana, gdje je prostor, šta se dešava... i prvi uoče fiktivno preduzeće.

Drugi način je da nadležnima u Poreskoj upravi bude sumnjivo ako neko preduzeće ne plaća poreze, smatra Miljević i dodaje:

„Postoje dvije vrste fiktivnih firmi. Jedne, bukvalno fiktivne, i druge koje se ponašaju kao stvarne firme do određenog trenutka kada se počne vrtiti značajniji novac. Onda one postaju fiktivne“.

Posljednje istraživanje o sivoj ekonomiji u BiH je rađeno 2005. godine, i stepen sive ekonomije je iznosio 30 odsto.

„U svakoj zemlji ima toga, samo je pitanje mjere. Što je niži nivo to je bolje društvo. Smatram da se kod nas taj stepen danas kreće oko 20 odsto“, kaže Miljević.

Prema podacima Okružnog tužilaštva u Banjaluci, od marta 2004.godine, za krivična djela zloupotreba ovlašćenja u privredi, utaja poreza i doprinosa i zloupotreba službenog položaja i ovlašćenja Krivičnog zakona Republike Srpske, pravosnažno je presuđeno 89 optuženja protiv 98 lica.

Problem nekontrole privrednih subjekata od strane nadležnih inspekcija može otvoriti mogućnost povećane registracije fiktivnih preduzeća, čime se povećava mogućnost utaje poreza i kršenje Krivičnog zakona, što ruši privredni ugled lokalnih zajednica, te narušava cjelokupni privredni sistem države, zaključuje Miljević, koji rješenje problema vidi u rigoroznijoj inspekcijskoj kontroli, koja bi mogla biti  primjenjiv model svođenja malverzacija u privredi na minimalan nivo.