Netransparentnost medijskog vlasništva u BiH doprinosi okruženju u kojem politički pritisci i ekonomska uslovljavanja ograničavaju medijske slobode.

foto: pixabay

Transparentnost vlasništva nad medijima u Bosni i Hercegovini ostaje uglavnom neregulisana i svodi se na ograničene podatke koji su produkt transparentnosti vlasništva poslovnih registara uopšte. Nepostojanje političke volje i nedovoljno inicijative da se medijsko vlasništvo obznani i učini dostupnim javnosti, godinama su omogućavali različite mahinacije na polju oglašavanja, kočili oslobađanje od političkih i ekonomskih pritisaka na novinarstvo kao profesiju i tako štetili interesu javnosti i pravu na izbalansirano i fer informisanje.

Formalne inicijative u promovisanju transparentnosti vlasništva nad medijima iz državnog aparata nema, a napori organizacija civilnog društva većinom su se odvijali u okviru projektnih aktivnosti. Ni sami mediji nisu imali takve inicijative s obzirom na to da paravan tajnosti u vlasničkim strukturama omogućava različite dozvoljene i nedozvoljene aktivnosti koje su često u suprotnosti sa načelima profesije, moralnim ili zakonskim pravilima poslovanja i djelovanja u medijskom sektoru.

Smjernice Evropske unije za podršku slobodi medija i medijskom integritetu u zemljama pridruživanja 2014-2020 kažu da je za transparentnost medijskog vlasništva potrebna pristupačna baza podataka o medijskim vlasnicima, zakonske mjere protiv monopola i dominantnih tržišnih pozicija i transparentan proces privatizacije javnih medija, a BiH nije donijela ništa od tih mjera, navodi Sanela Hodžić, istraživačica Mediacentra Sarajevo, u publikaciji Značaj medijskog integriteta: vraćanje medija i novinarstva u službu javnosti.

Registri poslovnih subjekata

Transparentnost vlasništva nad medijima je dijelom omogućena kroz registar poslovnih subjekata (za privatne i javne medije) i registre udruženja i fondacija (za one medije koji djeluju unutar nevladinog sektora), ali ne nudi sve informacije o direktnim i indirektnim vlasnicima niti ih nudi na sistematičan način koji bi zadovoljio željeni nivo transparentnosti nad medijskim vlasništvom. Istovremeno, ograničavajuća je i činjenica da ne postoji jedinstven registar poslovnih subjekata u BiH, pa su ionako nepotpune informacije o vlasničkoj strukturi poslovnih subjekata, gdje spadaju i mediji kao kompanije, razbacane u registrima devet opštinskih sudova u Federaciji BiH i pet okružnih sudova u Republici Srpskoj.

Informacije o poslovnim subjektima dostupne su u online registru poslovnih subjekata, ali su uključene samo informacije o poslovnim subjektima iz Federacije BiH, dok za RS ne postoji sličan online registar.

Informacije o medijima koji djeluju unutar udruženja i fondacija dostupne su na zahtjev, iz pomenutih 14 registara, što ih čini nedovoljno dostupnim i pretraživim. Postojeći registri također nemaju kategorizaciju medijskih subjekata ili udruženja kako bi mediji bili odvojeni od drugih poslovnih subjekata ili udruženja, navodi se u istom izvještaju.

Regulatorna agencija za komunikacije i Vijeće za štampu

Određena transparentnost medijskog vlasništva postoji za radio i televizijske emitere, budući da dozvole za audiovizualno ili radio emitovanje fizičkim i pravnim licima iz BiH izdaje Regulatorna agencija za komunikacije kojoj je potrebno dostaviti osnovne informacije o direktnim vlasnicima i od koje je neophodna saglasnost za svaku naknadnu promjenu vlasništva veću od pet posto, navodi Hodžić, ali pominje kako RAK trenutno ne objavljuje informacije o vlasništvu nego samo imena direktora, glavnih urednika i kontakte. Informacije o indirektnim vlasnicima još su teže dostupne, naročito ako je riječ o vlasnicima koji dolaze iz drugih zemalja.

Vijeće za štampu BiH, samoregulativno tijelo za štampane i online medije, objavljuje osnovne podatke o štampanim i online medijima kao što su nazivi, adrese, imena i kontakti glavnih urednika, ali ne i informacije o vlasničkoj strukturi.

Dok se printani često smatraju kao mediji sa jakim političkim vezama, posebna netransparentnost i nereguliranost postoji u oblasti online medija, naročito jer neki nisu ni registrovani kao poslovni subjekti.

Transparentnost vlasništva nad medijima, osim parcijalnih podataka u navedenim registrima, ostaje na nivou dobre volje nekog medija da obznani ko iza njega zaista stoji. Manjak transparentnosti medijskog vlasništva smanjuje uvid javnosti u moguće utjecaje na uredničke politike. Politički pritisci i ekonomska uslovljavanja, što je temelj za autocenzuru urednika i novinara, tako imaju plodno tlo u Bosni i Hercegovini.

Zbog svega toga nema informacija o posrednim vlasnicima i krajnjim korisnicima medija, povezanom vlasništvu, povezanim interesima vlasnika, interesima povezanih pravnih i fizičkih lica, komercijalnim i političkim utjecajima niti o vodećim menadžerima medija, ističe Hodžić.

Napori nevladinog sektora u cilju osiguranja transparentnosti

U posljednjih nekoliko godina postoje značajni napori civilnog sektora na promicanju važnosti i potrebe transparentnog vlasništva nad medijima u Bosni i Hercegovini. Vlasti ih u načelu podržavaju ali se konkretni koraci još nisu desili.

Istraživanja  Medijskog opservatorija u jugoistočnoj Evropi (SEE Media Observatory) već godinama doprinose rasvjetljavanju nejasnog medijskog vlasništva u formi izvještaja, a projekat „Mediji i javni ugled“ koji vodi Udruženje BH Novinari u saradnji sa Mediacentrom Sarajevo, Vijećem za štampu BiH i nevladinom organizacijom JaBiHuEU, će ponuditi detaljnu analizu aktualnih regulativa i zagovarati bolja rješenja na nivou politika.

Ovaj tekst je objavljen u partnerstvu sa Osservatorio Balcani e Caucaso za projekat European Centre for Press and Media Freedom (ECPMF) i sufinansiran sredstvima Evropske komisije. Autori publikacije su odgovorni za njen sadržaj i stavovi koji su u njemu izneseni ni na koji način ne odražavaju stavove Evropske komisije.